Дональд Трамп ұйымдастырған тарифтерге қатысты хаос АҚШ экономикасы мен Трамптың өзіне қатысты маңызды қорытындылар жасауға мүмкіндік береді. Егер әлем елдері осы қорытындыларды тарифтерге жауап беру кезінде ескерсе, олар Трамптың өздеріне қысым көрсету және қорқыту мүмкіндігін айтарлықтай шектей алады.
Бірінші қорытынды: АҚШ экономикасы күтілгеннен әлдеқайда әлсіз болып шықты. Бұл шынайы экономика мен қаржы нарықтарының өзара тығыз байланысына байланысты. Сауда және өндіріс салаларындағы болашақтағы мәселелерге қатысты қауіптер бірден акциялар, облигациялар және валюта нарықтарына әсер етті. Американдық қаржы жүйесінің басты әлсіз тұсы – қор нарығындағы күрт құлдырау хедж-қорлардың (қатты қарызға батқандар және іс жүзінде реттелмейтіндер) өтімділікке сұранысын күрт арттырып, жаппай активтерді, әсіресе мемлекеттік облигацияларды «өрт сөндіру» стилінде сата бастайды. Мұндай дүрбелең ықтималдығы АҚШ экономикасын басқа елдерге қарағанда әлсіз етеді.
Екінші қорытынды: Трамптың айқай-шулы мәлімдемелерінің артында оның әлсіздігі жатыр. Трамп енгізген тарифтер достары-миллиардерлердің іскерлік мүдделеріне қауіп төндіргенде, ол шегінді.
Сұрақ – басқа елдер бұл әлсіздіктерді қалай пайдалана алады? Әрине, жауап Вашингтонға барып, аянышты өтініштер айту болмауы керек – мұны бұған дейін 75-тен астам елдің өкілдері жасап үлгерді. Бұл – тек қорлық емес, сонымен қатар тиімсіз: Трамптың күшке деген сенімін арттырады және оған елдерді бір-біріне қарсы қоюға мүмкіндік береді. Оның үстіне, Трамп әлсіздікті сезген кезде, әрқашан қосымша ауыр талаптармен келіп, қол қойылған келісімдерге де мән бермейді – олар кейде жазылған қағазынан да құнсыз болып қалады.
Көп тиімді балама стратегия бар: АҚШ экономикасына максималды қысым жасап, оның негізгі әлсіз тұстарын ашып көрсету. Бұл Трамптың миллиардер-достарын қорқытып, оны тағы да шегінуге мәжбүр етеді. Мұндай әсерге келіссөздерден толықтай бас тартып, пропорционалды қарсы шаралар енгізу арқылы қол жеткізуге болады. Егер көптеген елдер осындай әдісті таңдаса, АҚШ оқшауланған күйде қалады. АҚШ дүниежүзілік сауданың тек 15%-ын құрайды, сондықтан қалған 85%-ды құрайтын елдер келісілген жауаппен тек ұтады.
Кейбір экономистер қарсы шаралар енгізудің тиімділігіне күмәнмен қарайды. Еркін сауданы жақтаушылардың стандартты уәжі – тарифтер ең алдымен оларды енгізген елге зиян келтіреді, сондықтан басқа елдер агрессормен бірге өзін-өзі құртуға бармауы керек. Алайда бұл пікірлер қарсы тарифтердің саяси-экономикалық жағын ескермейді. Егер елдер АҚШ тауарларына тариф енгізсе, олар америкалық экспорт секторының мүдделеріне нұқсан келтіреді, бұл өз кезегінде Трамптың агрессивті сауда саясатына қарсы ішкі лоббиді қалыптастырады. Егер мұндай қарсы күш болмаса, Трамп импортты алмастыру лоббисінің (ел ішіндегі өндірісті қолдайтын) үніне ғана құлақ асады.
Бұл саяси-экономикалық уәж соғыстан кейінгі сауда келіссөздерінде маңызды рөл атқарған. Елдер өзара тарифтерді төмендету жөніндегі келіссөздер кезінде «өзаралік» қағидасын ұстанды: біз төмендетеміз, егер сендер де төмендетсеңдер. Бұл экспорттаушыларды қолдауға бағытталған ішкі лоббиді күшейтіп, импортты алмастырушы сектордың қарсылығын тежеуге көмектесті. Бұл тәсілдер дүниежүзілік тарифтерді айтарлықтай төмендетуге ықпал етті және бүгінде де оларды қолдануға еш кедергі жоқ.
Бірлескен қарсы шаралар стратегиясы экспортқа тәуелді стратегиялық салаларға, соның ішінде жоғары технология және цифрлық қызметтер индустриясына қысымды арттырып, АҚШ-та Трамптың сауда саясатына қарсы ішкі оппозицияның табысқа жету мүмкіндігін арттырады. Сонымен қатар, америкалық өндірістік және сауда жүйесіне едәуір зиян келтіріліп, бұл қаржы нарықтарын шайқалтады – бұл Трампты алғаш рет шегінуге мәжбүр еткен негізгі фактор.
Иә, қарсы шаралар қағидаттарын тұжырымдау бір басқа, оларды ұйымдастыру – мүлдем басқа мәселе. Бұл жерде классикалық ұжымдық әрекет мәселесі туындайды: АҚШ-тың қатты реакциясынан қорқып, «алдыңғы шепке» шығуға дайын елдер аз. Бірақ егер жеткілікті елдер бұл бастамаға қосылса, Трамп әкімшілігінің жазалауға шамасы жетпейді. АҚШ бүкіл әлемді жазалау үшін төлеуге мәжбүр болатын баға – тым жоғары.
Егер қалған елдер бірігіп әрекет етпесе, олар іс жүзінде Трамптың қолына өздеріне соққы беретін таяқ ұстатады. Әлемдік сауданың небәрі 15%-ын құрайтын ел қалайша 85%-ды қорқытып-үркітіп бағындыра алады?
Бұл ұжымдық әрекет мәселесін шешу үшін саяси көшбасшылық қажет. Қытай бұл жолда бірінші қадам жасап, АҚШ тауарларына қарсы тарифтер енгізді. Егер Еуропа Одағы да оған қосылса, АҚШ-қа елеулі экономикалық зиян келтіре алатын екі ірі көшбасшы бірігеді. Бұл өзге елдерге де осындай коалицияға қосылуға түрткі болады. Осылайша, Трамп әкімшілігі оқшауланып, АҚШ экономикасына барынша көп зиян келтіріліп, қалған әлемнің шығыны барынша азаяды. Және сол кезде Трамп тағы да шегінеді.