MUNARMEDIA.KZ 16.09.2025 /АСТАНА/ Алматы маңында бір «құпия көл» бар. Оны карталардан табасыз, бірақ ресми баяндамалардан сирек естисіз. Жаз шыққанда жел көтерілсе, оның барын ауыл тұрғындары иісінен-ақ біледі. Бұл — Сорбулақ.
37 жыл бұрын «уақытша» деп жасалған жоба қазір Қазақстанның ең қауіпті экологиялық миналарының біріне айналды. Уақытша дегені — шын мәнінде мәңгілікке қалған қате шешім болды.
Уды үнсіз жұтып жатқан қойма
Сорбулақта бүгінде 750 миллион текше метр лас су тұр. Бұл — тек сан ғана емес, тұтас өңірді улауға жететін химиялық қоспалар қоры. Соңғы зерттеулер онда 31 түрлі улы зат пен ауыр металдың барын көрсетті. Әсіресе, кадмийдің нормадан төрт есе артық болуы — апаттың белгісіндей.
Кадмийдің түсі жоқ, иісі жоқ. Бірақ ол жасырын жинала береді. Бүйрекке түседі, өкпеге тиеді, жүйкені жейді. Ертеңгі ұрпаққа жететін улы мұра қалдырады.
«Уақытша шешімнің» 37 жылы
1980-жылдары Алматының қалдық суына «уақытша шешім» іздеп, Сорбулақ салынды. Бірақ билік уақытшаны ұмытып, мәселені жылдар бойы кейінге қалдыра берді.
Ал ауыл тұрғындары ше? Ақши мен Құртыда жаз сайын адамдар иістен уланып, бас ауруына, тыныс жетпеуге шағымданады. Бірақ оларға айтылатын жауап — қағаздағы құрғақ хаттар мен есептер.
Қауіптің аты — сел, жер сілкінісі, нөсер
Бүгінде Сорбулақ үштен екісіне дейін толған. Егер бір қатты нөсер жауса, немесе бөгет селге шыдамаса ше? Егер жер сілкінсе ше? Бұл сұрақтардың жауабы — қорқынышты сценарий.
Өйткені лас су Ілеге жетсе, одан әрі Балқаш пен Қапшағайды улайды. Бұл — аймақтық апат емес, ұлттық трагедия болады.
1988 жылғы Жаманқұм апаты 13 адамның өмірін қиды. Ал Сорбулақтың көлемін ескерсек, мұнда жүздеген мың адамның тағдыры тұр.
Парламент дабылы
Мәжіліс депутаттары үнсіз отыра алмады. Олар премьер-министрге ресми хат жолдап, шұғыл төрт шараны ұсынды:
-
Тәуелсіз комиссия құрып, судың құрамын зерттеу;
-
Қазіргі заманға сай тазарту қондырғыларын салу;
-
Жылдар бойы бөлінген қаржыны түгел аудиттен өткізу;
-
Суды арналармен егістікке бағыттап, пайдаға жарату.
Бұл талаптың артында бір ғана ой жатыр: Сорбулақ — тек Иле бойындағы ауылдардың емес, бүкіл Жетісудың қауіпсіздігі.
Үнсіз жарылыстың көлеңкесінде
Сорбулақ — Қазақстан экологиясының айнасы. Біз ондаған жыл бойы табиғатты кейінге қалдырып, «әзірше шыдай тұрайық» дедік. Ал табиғат шыдамауы мүмкін.
Сорбулақ бүгінгі күйінде — үнсіз жарылысқа дайын тұрған сағат бомбасы.
Сұрақ қазірдің өзінде тұр: билік бұл апатты алдын ала тоқтата ма, әлде біз тағы да апаттан кейін ғана «сабақ алатын» ел боламыз ба?