Украина үшін соғыстан кейінгі болашақты кім айқындайды? Көпшілік бұл сұрақтың жауабын Дональд Трамп пен Владимир Путиннің қолында деп есептейді. Бірақ бұл тек көріністің бір қыры ғана. Украина тағдырына әсер ететін тағы бір маңызды фактор — Киевтің Еуропамен қарым-қатынасы.
Дональд Трамптың Ақ үйге қайта оралуымен Украина мәселесіне деген қызығушылығы артты. Бұл ретте Ресей де Трамптың назарын өз жағына бұруға тырысуда: олар АҚШ президенті Украинаны «басыбүтін тастап кетіп», Кремльге «басбұзар вассалын» өз бетінше «тәртіпке келтіруге» мүмкіндік береді деп үміттенеді. Путиннің мамырдағы тікелей келіссөзге шақыруы — сырттай бейбіт бастама секілді көрінгенімен, шын мәнінде майдандағы шабуылдарды жалғастыруға арналған саяси тактика.
Еуропа елдері, әсіресе Франция мен Ұлыбритания, керісінше, Трампты Украинаға қолдау білдірудің маңыздылығына сендірмек. 10 мамырда Франция, Ұлыбритания, Германия және Польша басшыларының Киевке жасаған сапары — бұл Еуропаның бірлігін көрсету ғана емес, сонымен қатар Трамптың бейбіт бастамаларына ілтипат білдіру әрекеті.
Алайда Трамптың ұстанымдары құбылмалы, ал Ақ үй ішіндегі әртүрлі топтар саяси маятникті оң мен солға сермеп отырады. АҚШ-тың Украинадан толықтай бас тартуы екіталай, бұған Зеленскийдің берік позициясы мен Еуропа басшыларының дипломатиялық күш-жігері кедергі болмақ. Десе де, Трамптың екінші мерзімінің алғашқы 100 күні-ақ Украинаға қолдау көрсету бұрынғыдай «өзінен-өзі түсінікті» нәрсе емес екенін көрсетті.
АҚШ-тың рөлі және Еуропа алдындағы жаңа міндеттер
Америкасыз Еуропа қиналуы мүмкін: тіпті бейбітшілік күштерін орналастырудың өзі оңай болмайды. АҚШ-тың барлау, әуе қорғанысы және логистикадағы рөлі шешуші.
Дегенмен, еуропалық қолдауды төмен бағалауға болмайды. Ұзақ мерзімді перспективада Еуроодақпен интеграция — Украина үшін АҚШ-тың саяси қамқорлығынан әлдеқайда маңызды болмақ.
Украинаның Еуропаға интеграциясы Брюссель тарапынан қаржылай қолдаумен қатар жүреді және қорғаныс-өнеркәсіптік ынтымақтастықты да қамтиды. Еуропа Украинадағы әскери-өндірістік қуаттарды дамытуға мүдделі. Сонымен қатар, Киевтің мемлекет ретінде сақталуы Еуроодақтың геосаяси күшке айналу стратегиясымен тікелей байланысты.
Украина үшін НАТО-ға мүше болу әлі де арман-мақсат болып қала берсе де, Трамп әкімшілігі кезінде бұл бағыттағы үміттер мардымсыз. Сондықтан қазіргі жағдайда Украина үшін ең шынайы әрі тиімді жол — Еуроодаққа қосылу бағыты.
Интеграция жолындағы кедергілер
Украинаның Еуропамен жақындасуы — география мен экономикалық байланыстар тұрғысынан қисынды әрі табиғи үдеріс. Брюссель мен Киев арасындағы байланыс 2004 жылдан бері нығайып келеді. 2014 жылы дәл осы ЕО-мен ассоциация туралы келісім Мәскеудің Қырым мен Донбассқа басып кіруіне түрткі болды. «НАТО-ның Ресей шекарасына жақындауы» тек сылтау болатын.
Алайда Украина мен ЕО арасындағы интеграция жолы әлі де қиын. Ең бастысы — Еуроодақ өзіне артылған үміттерге үнемі жауап бере бермейді. 2024 жылдың маусымында мүшелік жөніндегі ресми келіссөздер басталса да, толыққанды қосылу перспективасы әлі де бұлдыр. Бұл үдерісті тежейтін факторлар жетерлік: Германия мен Франциядағы популистік партиялардың күшеюі, кей елдердегі референдум қажеттілігі, Венгрия сияқты мемлекеттердің қарсылығы.
Бұған қоса, украиналық ауылшаруашылық өнімдерін импорттау және ЕО-ның фермерлік субсидияларын Украинаға тарату мәселесінде де дау туындап отыр. Украинаның толық аумағын бақыламай отырғаны да ЕО-ға мүшелікке тосқауыл болуы мүмкін.
Бұл кедергілер Украина ішіндегі қоғамдық пікірге де әсер етуі ықтимал. Батыс Балкандар мен Түркиядағыдай, Еуроодаққа деген скептицизм өсуі мүмкін. Украин қоғамы «қан төгіп жатқан елге Еуропа салқын қарап отыр» деп күйінуі әбден мүмкін. Ал бұл риториканы Кремль өз мүддесіне тиімді пайдаланады.
Еуроодақсыз Украина бола ма?
Әрине, украиналықтардың басым бөлігі Еуропадан бас тартпайды — өйткені миллиондаған украин азаматы бүгінде ЕО елдерінде жұмыс істеп немесе соғыс басталғалы сонда қоныс аударған. Бірақ егер Еуроодақпен қарым-қатынас тоқырауға ұшыраса, популистер мен ультраұлтшылдар үшін бұл тамаша мүмкіндік болмақ.
Соған қарамастан, Украина бағыты өзгермейді. ЕО-мен мүшелік туралы келіссөздер елді «Еуропалық ережелер кеңістігіне» біртіндеп тартуда. Бұл – ауыл шаруашылығы, экология, қауіпсіздік және қорғаныс салаларын қамтитын терең трансформация.
Ең ықтимал нұсқалардың бірі — Украинаның Еуропалық экономикалық аймаққа қосылуы. Мұндай формат Норвегиямен қолданыста: ЕО-ға толық мүше болмаса да, ішкі нарыққа қол жеткізіп отыр. Бұл жағдайда тауар, қызмет, капитал және жұмыс күшінің еркін қозғалысы мүмкін болады.
2022 жылғы басқыншылық басталғаннан кейін Еуроодақ украиналықтарға еңбек нарығын ашты, енді оны қайта жабу — саяси тұрғыдан өте қиын. Жұмыс күшінің мобилділігі, қаржыландыру көздеріне қол жеткізу, саяси үнқатысуға қатысу — осының бәрі Украинаға толық мүшеліксіз-ақ Еуроодақтың бір бөлшегі болуға мүмкіндік береді.
Болашақ Еуроодақ қандай болады — Украина тағдыры соған байланысты
Украинаның болашағы ЕО-ның өзі қалай өзгереді деген сұрақпен тығыз байланысты. Еуроодақ жаһандану, Қытайдың күшеюі, Ресей агрессиясы және Трамптың саясаты сияқты сын-қатерлерге қарсы тұру үшін өз күшін арттыруы керек. Сонымен қатар, Брюссель икемділік танытып, өз ішкі құрылымын реформалауға тиіс. Ұлыбританиямен қарым-қатынасты қалпына келтіру, Түркиямен диалогты жаңғырту осы бағыттағы қадамдар.
Осы геосаяси жағдайдың аясында Украина Еуропаға қауіпсіздік пен экономика саласында өзіндік үлесін қоса алады. Еуроодаққа толық мүше болмаса да, оның тағдыры мен даму жолы Украинамен тығыз байланыста болмақ.
Баяжума Асылбек
5 маусым 2025 жыл