2025 жылдың маусымында Қазақстандағы ақпараттық кеңістік күтпеген жерден әскери-саяси толқуға ұшырады. Бұған басты себеп – 6 маусымда Қазақстан мен Ұлыбритания арасында жасалған әскери ынтымақтастық жөніндегі келісім болды. Бұл құжаттың мазмұны мен салдары жайлы нақты әрі ресми ақпарат өте шектеулі болғанымен, әлеуметтік желілер мен медиаресурстарда фейктер, өсек-аяңдар мен қастандық теориялары қарқынды тарала бастады.
Министрдің отставкасы және оған қатысты аңыздар
Келісімнен кейін көп ұзамай Қазақстанның Қорғаныс министрі Руслан Жақсылықов қызметінен кетті. Бұл оқиға қоғам арасында түрлі интерпретацияларға себеп болды. «Ulysmedia» мен «Elmedia» ресурстары Жақсылықовтың ұсталғаны туралы мәлімет таратты, бірақ кейін бұл ақпараттың жалған екені анықталып, экс-министр бұл мәлімдемелер үшін сотқа тартатынын мәлімдеді.
Сарапшылардың бір бөлігі Жақсылықовтың отставкасын Ұлыбританиямен жасалған әскери келісімге тікелей байланыстырса, енді бірі бұл әрекетті ішкі элиталық текетірес деп сипаттады. Мәселен, саясаттанушы Марат Шибұтов министрдің кетуін «Ұлыбританиямен келісімді қолдап, Ресейге қарсы қадам жасады» деген мәліметпен байланыстырды. Бұл позицияны ресейлік БАҚ, әсіресе, «НЕЗЫГАРЬ» мен «Pravda.ru» сынды ресурстар белсенді қолдады.
Келісім мазмұны және геосаяси салдары
Қазақстан мен Ұлыбритания арасындағы әскери ынтымақтастық жоспары бірқатар бағытты қамтиды:
-
Қазақстандық әскери қызметкерлердің британдық әскери академияларда оқуы;
-
Офицерлерге арналған әскери-тілдік дайындық бағдарламалары;
-
БҰҰ аясында бейбітшілік миссияларына бірлесіп қатысу.
Бұл келісім мазмұнына қарағанда, стратегиялық бағытта емес, әскери білім мен оқуға бағытталған. Алайда Ұлыбританияның Ресеймен қатынасы нашарлаған тұста Қазақстан сияқты ОДКБ-ға мүше мемлекеттің Лондонмен әскери байланыс орнатуы Ресей тарапынан күдік пен қауіп туындатты. Ресейлік сарапшылар бұл жағдайды ОДКБ ішінде «британдық ықпал агенттерін» өсіру қадамы ретінде бағалады.
Ақпараттық соғыс және манипуляциялар
Келісімнің нақты мазмұны ашық жарияланбағандықтан, жағдайды әртүрлі тарап өз мүддесіне сай бұрмалауда. Қазақ ақпарат кеңістігінде бұрын-соңды болмаған ақпараттық хаос орнады:
-
Фейк жаңалықтар (министрдің тұтқындалуы);
-
Анонимді дереккөздерге сілтеме жасалған қастандық теориялары;
-
Ресейшіл және батысшыл күштердің насихат соғысы.
«Қазақстанда кім кім» және «Келін естіді» сияқты телеграм-арналар әртүрлі, кейде бір-біріне қайшы келетін нұсқаларды ұсына отырып, оқырманның сенімсіздігін күшейтуде.
Қазақстан мен Ұлыбритания арасындағы әскери ынтымақтастық келісімі – тек екі ел арасындағы техникалық құжат емес, сонымен қатар Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатының күрделілігін көрсететін оқиға. Бұл келісім Қазақстанның Ресеймен қарым-қатынасына, ОДКБ шеңберіндегі ұстанымына және ішкі саяси элита арасындағы күштер тепе-теңдігіне ықпал етуі мүмкін.
Қазір ең маңыздысы — ашықтық пен ресми түсіндіру. Ақпараттық вакуумда фейктер мен манипуляциялар еркін қозғалады. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстан билігі халыққа нақты және сенімді ақпарат ұсынуы тиіс. Әйтпесе, сыртқы күштер ел ішіндегі алауыздықты тереңдету үшін бұл жағдайды тиімді пайдаланып кетуі әбден мүмкін.