Munarmedia.kz.05.09.2025 ж. /Астана/ Қытайдың солтүстік-батысында орналасқан Синьцзянда жылдар бойы «қайта тәрбиелеу лагерлері» жүйесі жұмыс істеп келеді. Бұл лагерьлерде ұйғырлар, қазақтар, қырғыздар және дүнгендер секілді мұсылман халықтарының өкілдері жаппай оқшауланып, отбасыларымен байланысынан айырылады және мәжбүрлі идеологиялық «қайта қалыптастырудан» өтеді.
Өңірде толық бақылау орнатылған: әрбір бағанаға дерлік камера қойылған, аудандар арасында смартфондарды тексеретін өткізу-бекеттер жұмыс істейді. Діни тәжірибелерге тыйым салынған, тұрмыс пен тілді біріздендіру насихатталады, «адалдық сабақтары» енгізілген. Сонымен бірге мәжбүрлі еңбек кеңінен қолданылады. Мұның түпкі мақсаты – мәдени әрі діни бірегейлікті жойып, мемлекеттің ыңғайына сай бірыңғай үлгіні орнықтыру.
Қазақстанды қоса алғанда көршілес мемлекеттер бұл жағдайды ашық мойындаудан қашады. Өйткені Қытайды «тағдыр біріктірген сенімді көрші, жақын дос және мәңгілік стратегиялық әріптес» деп сипаттайтын формула саяси тұрғыдан қолайсыз сауалдардың бәрін ығыстырып шығарады. Экономика, транзит және инвестиция – мұның барлығы Синьцзян мәселесін халықаралық күн тәртібінен ығыстырып тастаған.
Шын мәнінде, Қытайдағы «Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданы» немесе жергілікті халықтың атауымен Шығыс Түркістан табиғи ресурстарға бай өлке. Мұнда мұнай, газ, көмір, уран және сирек металдар қоры мол. Ал автономиялық мәртебе мен жергілікті халықтардың өз тілі мен мәдениетін сақтауға ұмтылысы Бейжің үшін ықтимал сепаратизмнің бастауы ретінде қабылданады. Сол себепті билік «ұйғыр мәселесін» түбегейлі шешуді көздеп отыр.
Қазіргі ШЫҰ саммитінің аясында бұл жайсыз шындық тіпті кулуарлық деңгейде де айтылмайды. Серіктестер транзит, инвестиция және қауіпсіздік мәселелерін талқылауға әзір, бірақ Синьцзяндағы миллиондаған адамның тағдырын елемеуді жөн көреді. Қаншалықты қатыгез көрінсе де, бұл үнсіздік – олардың таңдаған жолы.