MUNARMEDIA.KZ, 29.04.2025 | АСТАНА — Құрама Штаттар Украинаға нақты қауіпсіздік кепілдігін бермейінше және елдің қорғаныс қабілетін күшейтетін «кірпі стратегиясын» ұстанбайынша, қазір жасалуы ықтимал келісім Мәскеудің агрессиясын тоқтатпайды — тек уақытша үзіліс болмақ.
Дональд Трамп биылғы аптада президенттік мерзіміндегі алғашқы 100 күнін аяқтайды. Алайда, сайлауалды науқанда Украинаның соғысын «бір күнде тоқтата алам» деп сендіргенімен, ол әлі де бітімге қол жеткізе алған жоқ, тіпті тұрақты бейбіт келісімге жақындаған да емес.
Трамп әкімшілігі бұл аптада өзгеріс болатынына үміттеніп отыр. Алайда АҚШ келіссөз арқылы уақытша бітімге қол жеткізсе де, бұл Ресей Президенті Владимир Путиннің кеңестік реваншизмін тоқтатады дегенге сену қиын. АҚШ Мемлекеттік хатшысы Марко Рубио демалыс күндері «жақындадық, бірақ әлі жеткіліксіз» деп мәлімдеді. Ол АҚШ кез келген сәтте келіссөздерден бас тарта алатынын ескертті — бұл пікірді Трамптың өзі де қайталаған.
Дегенмен Вашингтон үмітін үзбей отыр. Трамп пен Украина президенті Владимир Зеленскийдің Римдегі Сент-Петр базиликасында, Папа Францисктің жерлеу рәсімі аясында 15 минутқа созылған жеке кездесуі екі елдің байланысын қайта жандандырғандай болды. Бұл екеуінің соңғы рет Ақ үйдегі даулы кездесуінен кейінгі алғашқы жүздесуі еді.
Зеленский бұл кездесуді «тарихи мәні бар» деп бағаласа, АҚШ тарапы Трамптың Таяу Шығыс жөніндегі арнайы өкілі Стив Уиткофф пен Путин арасындағы өткен аптадағы кездесуді де «нәтижелі» деп сипаттады.
Алайда Трамптың өз ашуы күшейіп келеді.
Билікке келгеннен бері ол Зеленскийді айыптап, соғыстың басталуына себепкер ретінде көрсетіп жүр. Ал Путинге қарата әлдеқайда жылы, жұмсақ риторика қолданады. Уиткофф тіпті Кремльдің сөздерін қайталап, былтыр Трампқа жасалған қастандық кезінде Путиннің ол үшін «дұға еткенін» сүйсіне жеткізген.
Тек өткен аптада Трамп Путинге алғаш рет ашық сын айтты. Украина астанасына жасалған ең жойқын шабуылдан кейін ол Truth Social платформасында: «Владимир, ТОҚТА!» деп жазды. Бұл мәлімдемеден кейін Зеленскиймен кездесіп, Ресейге жаңа санкция салатынын ескертті.
Алайда бұл сирек сын мен санкция қаупі Мәскеудің позициясын шынымен өзгерте ала ма? Немесе келісімге келуге Зеленскийдің өзі мәжбүр болып отыр ма?
Қалай болғанда да, бұл келісімге қатысты күмән көп. Ресей Сыртқы істер министрі Сергей Лавров өткен демалыста Донбасс пен басқа аннексияланған аймақтар туралы ұстанымын одан сайын қатайтып тастады. Трамп әкімшілігі мұндай «келісімге жақынбыз» дегенді бұған дейін де айтқан болатын.
Келісімнің негізгі шарттары айтарлықтай өзгермеген:
-
Украина НАТО-ға кірмейді,
-
Ресей басып алған аймақтардан бас тартады,
-
АҚШ Қырымды Ресей аумағы деп мойындайды,
-
Мәскеуге салынған санкциялар жойылады.
Оның орнына Киевке Еуропа елдері мен одақтас мемлекеттер тарапынан «күшті қауіпсіздік кепілдігі» беріледі делінгенімен, оның мазмұны бұлыңғыр.
Одан бөлек, Украина АҚШ-пен табиғи ресурстардан табыс бөлу туралы келісімге отыруға тиіс. АҚШ Украинадағы Запорожье атом электр стансасын басқара отырып, электр энергиясын Украинамен бірге Ресейге де жеткізбек.
Келісім — Украина үшін әділетсіз
Бұл – Украинаның пайдасына шешілген келісім емес. Қан төгіс тоқтауы мүмкін, бірақ Киев бұл соғыстан бөлшектеніп, әлсіреп шығуы мүмкін. АҚШ нақты қауіпсіздік кепілдігін бермей отырғандықтан, Украина өзін қорғауға сенімді бола алмайды. Ресейдің соғыс қылмыстары үшін жауапкершілікке тартылуы туралы да ештеңе айтылмаған.
Компенсация төлемі де қағазда ғана — қайдан, қанша қаражат бөлінетіні белгісіз.
Бұл келісім Трамптың Украина жөніндегі бұрынғы арнайы өкілі Кит Келлогтың «күш арқылы бейбітшілік» стратегиясынан алшақ. Оның айтуынша:
«Украинаға: келіссөзге кел, келмесең — көмектен қағыласың дейсің. Ал Путинге: келіссөзге келмесең — украиндер сені майданда жеңеді дейсің» — деген болатын. Бірақ бұл екі жақты талаптың тек бір жағы ғана іске асып жатыр: Украина ымыраға келуге мәжбүр.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Еуропада алғаш рет шекара қарудың күшімен қайта сызылып отыр — бұл өзі қауіпті прецедент.
Трамптың командасы Украина біраз жерден бас тартуға тура келетінін бұрыннан айтқан. Бұл пікір соңғы екі жылда кеңінен тарады — әсіресе Батыс әлемінің 1991 жылғы шекаралар қалпына келтіріледі деген уәдесіне сенім азайған шақта.
Соғыс басында батыл әрекет болса, бұл болмас еді
Бұрынғы ресейлік дипломат Борис Бондарев:
«Егер Батыс 2022 жылы соғыс басталғанда Ресейге нақты қарсы тұрғанда, Украинаның жеңісі мүмкін болатын», — деп еске салады. Бірақ Батыс қорықты. "Неғұрлым ұзаққа созылса да, жеңеміз" деген ұран сенімсіз еді.
Экономикалық санкциялар да күткендей нәтиже бермеді. Сонымен қатар, Батыс елдері бұл соғысқа тікелей араласуға дайын болмады.
Яғни, әділетсіз келісім – алдын ала белгілі болатын. Ондаған жылдар бойы армияны әлсіретіп, нақты шекаралар мен уәделерді белгілемей, кез келген уәдені алдын ала есептемей беру – нәтижесі осы.
Путин агрессиясының жазасыз қалуы және Ресейдің басып алынған аумақтардан адамдарды күштеп көшіруі халықаралық тәртіпке үлкен соққы. Бұл автократиялық державаларға да шабыт берері сөзсіз.
Осы келісім Украина президенті Зеленский үшін де саяси күйреуге айналуы мүмкін. Территориядан бас тарту үшін Украина Конституциясына өзгеріс енгізу мен референдум қажет — бұл елде саяси дағдарыс тудыруы ықтимал.
Ал бұл жағдайды Путин тиімді пайдаланып, Украинаны толық басып алуға бағытталған келесі кезеңге өтуі әбден мүмкін.