2020 жылы АҚШ пен Талибан арасында жасалған келісім әлемдік саясаттың маңызды оқиғаларының бірі болып саналады. Бұл келісім АҚШ-тың Афганистаннан шығуына және Талибанның қауіпсіздік кепілдіктерін беруіне бағытталған болатын. Алайда, бұл келісімнің нәтижелері күткеннен әлдеқайда күрделі болып шықты, бұл өз кезегінде Украинаның қазіргі жағдайына қатысты маңызды сабақтар береді. Бұл мақалада АҚШ-Талибан келісімінің салдары және оның Украина үшін қандай қауіптер тудыруы мүмкін екендігі қарастырылады.
АҚШ-Талибан келісімі: Афганистанға қатысты саяси қатерлер
2016 жылы Дональд Трамп АҚШ президенті болып сайланғаннан кейін, ол Афганистанға қатысты саясатты түбегейлі өзгертуге уәде берген болатын. Оның басты мақсаттарының бірі — АҚШ-тың әскери қатысуын азайтып, ресурстарды ішкі мәселелерді шешуге бағыттау еді. Трамптың әкімшілігі АҚШ-тың миллиардтаған долларын Афганистанға жұмсауға қарсы шықты және бұл елдің табиғи ресурстарын пайдалану арқылы қаржылық шығындарды өтей алатынын алға тартты.
Афганистандағы жағдайды жақсартудың орнына, АҚШ 2018 жылы Талибанмен бейресми келіссөздер жүргізуді бастады. 2020 жылы Доха келісіміне қол қойылып, ол АҚШ әскерлерінің шығарылуына және Талибанның терроризмге қарсы күресті жалғастыруына негізделді. Келісімге сәйкес, Талибан АҚШ-қа қарсы террорлық әрекеттерді тоқтатуға міндеттеме алды, ал АҚШ өз кезегінде Талибанды халықаралық ұйымдардың қара тізімінен алып тастауға уәде берді.
Алайда, бұл келісім Афганистандағы ішкі тұрақтылықты қамтамасыз еткен жоқ. Талибан мен Ауған үкіметінің арасындағы диалог орындалмады, ал Талибан өз міндеттемелерін орындамады. Бұл өз кезегінде саяси дағдарыс пен тұрақсыздыққа алып келді. 2021 жылы АҚШ әскері елден толықтай шығып, Талибан елде билік құрды.
Украинаға қатысты қауіптер: Талибанмен жасалған келісімнің сабақтары
Трамп әкімшілігінің Афганистанға қатысты жасаған саясатының салдары Украина үшін маңызды сабақтар ұсынады. АҚШ пен Украина арасындағы ынтымақтастық, әсіресе қорғаныс саласында, көп жағынан ұқсас жағдайда тұр. АҚШ Украинаға әскери көмек көрсетіп, онымен стратегиялық серіктестік орнатты, бірақ Украина да, Талибан сияқты, ішкі қауіпсіздік мәселелерін өз бетінше шешуге мәжбүр болады.
Трамптың Талибанмен жасаған келісімінде басты назар әскери көмек пен ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселесіне емес, экономикалық пайдаға аударылды. Талибанмен жасалған келісімде тек табиғи ресурстар мен АҚШ-тың қаржылық мүдделері басым болды, бұл келісімнің тиімділігіне күмән келтірді. Осылайша, АҚШ өз әскерін шығарумен қатар, Афганистанның ішкі саясатын толығымен бақылаусыз қалдырды, бұл елдегі тұрақсыздықты күшейтті.
Украинаға қатысты да осындай тәуекелдер бар. АҚШ пен оның одақтастары Украинаға әскери көмек беріп жатыр, бірақ бұл көмектің қаржылық негізі мен оның ұзақ мерзімді нәтижелері туралы сұрақтар бар. АҚШ Украинаға әскери көмек көрсетіп, оның қорғаныс қабілетін нығайтуға ұмтылса да, бұл көмек Украина экономикасын және ішкі тұрақтылығын нығайту үшін жеткіліксіз болуы мүмкін. Афганистанның тәжірибесі көрсеткендей, сырттан келетін көмек елдің ішкі саяси жағдайы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етпесе, бұл көмек ұзақ мерзімде тиімді болмайды.
Украинаға арналған стратегиялар: сыртқы көмек пен ішкі қауіпсіздікті теңдестіру
АҚШ пен Талибан арасындағы келісімнің нәтиже беруі Афганистандағы ішкі тұрақтылықтың жоқтығы мен саяси жүйенің әлсіздігін айқындады. Талибанмен жасалған келісімнің болашақта қандай болатынын айту қиын, бірақ оның нәтижелері АҚШ пен басқа да халықаралық одақтастардың елдерге ұзақ мерзімді көмек көрсету механизмдерін қайта қарауына мәжбүрлейді.
Бұл тәжірибе Украина үшін маңызды сабақтар береді. Украинаның сыртқы көмекке ғана сүйеніп, өзінің ішкі тұрақтылығын елемеуі үлкен қауіп тудыруы мүмкін. Украина үшін маңыздысы — сырттан келген көмек пен инвестицияларды дұрыс пайдаланып, ішкі саяси тұрақтылық пен экономикалық дамуды қамтамасыз ету. Бұл тек қауіпсіздікті нығайтып қана қоймай, Украинаның егемендігін сақтауға да ықпал етеді.
АҚШ пен Талибан арасындағы келісімнің Афганистандағы тәжірибесі Украина үшін маңызды сабақтар ұсынады. АҚШ-тың сыртқы көмек көрсетуі мен әскери инвестициялар оның одақтастары үшін құнды болуы мүмкін, бірақ бұл тек сыртқы көмек пен ресурстарды тиімді басқару арқылы ғана нәтиже береді. Украинаның болашағы үшін ең бастысы — ішкі қауіпсіздікті нығайту, саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету және сырттан келетін көмекке тәуелділікті барынша азайту. Әйтпесе, Талибанмен жасалған келісімнің нәтижесін қайталауға тура келеді, ол ұзақ мерзімді тұрақтылықты емес, керісінше, елдің тұрақсыздығын күшейтті.