Қазақстан алдағы үш жылда экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету мен инфляцияны тежеу бағытында жүйелі қадамдарға кірісті. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2026–2028 жылдарға арналған республикалық бюджетті бекітуі және елдегі тұтыну нарығына жасалған бақылау оқиғалары бұл бағыттағы мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтарын айқын көрсетті.
Бюджет – кез келген мемлекеттің әлеуметтік даму қарқынын анықтайтын басты құжат. Ал баға тәртібін сақтау – нарықтағы әділдік пен әлеуметтік тұрақтылықтың негізі. Сондықтан екі оқиға бір-бірімен өзара сабақтасып, Қазақстанның экономикалық басқару моделіндегі жаңа кезеңді сипаттайды
Жаңа бюджетте төмендегі өзекті көрсеткіштер бекітілді:
АЕК (МРП): 4 325 теңге (2025 ж. — 3 932)
Ең төменгі жалақы (МЗП): 85 000 теңге (өзгеріссіз)
Минималды пенсия: 69 049 теңге
Базалық зейнетақы: 35 596 теңге
Тіршілік минимумы: 50 851 теңге
Бұл параметрлер миллиондаған азаматтың күнделікті табысына, әлеуметтік төлемдерге, айыппұлдарға және басқа да міндетті қаржылық есептеулерге әсер етеді.
МРП-ның өсуі бюджеттік сала мен әлеуметтік төлемдердің бір бөлігін индекстеуге мүмкіндік береді. Дегенмен, МЗП-ның өзгеріссіз қалуы – еңбек нарығындағы ең төменгі жалақы динамикасына қатысты қоғамда пікірталас тудыруы мүмкін.
💰 Бюджет тапшылығы: Ұлттық қорға артылған жауапкершілік
2026–2028 жылдары республикалық бюджет бірдей тенденция көрсетеді:
Шығындар:
2026 — 27,7 трлн тг
2027 — 28,7 трлн тг
2028 — 29,7 трлн тг
Кірістер (трансфертсіз):
2026 — 19,2 трлн тг
2027 — 21,2 трлн тг
2028 — 23,2 трлн тг. Бұл – жыл сайынғы тапшылықтың бірнеше триллион теңгені құрайтынын білдіреді. Айырмашылық дәстүрлі түрде Ұлттық қордан бөлінетін 2,7 трлн теңгелік кепілдендірілген трансферт есебінен өтелмек. Бұл ретте Ұлттық қордың тұрақты әлеуметтік блокты қаржыландыру құралына айналуы бір жағынан — макроэкономикалық тұрақтандыруды қамтамасыз етсе, екінші жағынан — мұнай кірісіне тәуелділікті сақтап тұр.
🧾 Салық – мемлекеттің негізгі тірегі
Қазақстан бюджетінің шамамен 80%-ы салық түсімдерінен қалыптасады. Бұл – дамыған елдер үлгісіне жақын модель.
Түсімдердің негізгі көздері:
жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы
әлеуметтік төлемдер
қосылған құн салығы
корпоративтік табыс салығы
мүлік пен көлікке байланысты алымдар. Бұл қаражат мемлекеттік қызметкерлердің еңбекақысын, денсаулық сақтау мен білім беру жүйесін, әлеуметтік төлемдерді, ұлттық инфрақұрылым мен қауіпсіздікті қаржыландырады.
🛒 Бағаның бақылаусыз өсуі: мемлекет пен нарық арасындағы диалог
2026 жылдан бастап әлеуметтік блокты қаржыландыру деңгейі артып отырған тұста, ел ішінде азық-түлік бағасының себепсіз көтерілуі – әлеуметтік тұрақтылық үшін маңызды мәселе болып қала береді.
Жуырда Астана қаласында гречка бағасының негізсіз артқанын анықтау оқиғасы қоғам назарын өзіне аударды. Сауда нүктесі өнімді 275 теңгеден сатып алып, 500 теңгеден сатқан. Яғни 82% үстеме – рұқсат етілген 15%-дан бірнеше есе жоғары.
Бұл жағдай бірнеше маңызды мәселені ашып берді:
1️⃣ Нарықтағы өзін-өзі реттеу механизмі әлсіз
Көптеген тауарлар бойынша баға тізбегін делдалдар басқарады.
2️⃣ Әлеуметтік тауарларға бақылау — стратегиялық міндет
Инфляцияны тежеу тек бюджеттік саясатпен емес, нақты нарықтық тәртіппен жүзеге асады.
3️⃣ Шағын бизнес пен мемлекеттік бақылаушы органдар арасындағы сенім тапшылығы
Бизнес өз шығындары мен тәуекелдерін, ал мемлекет тұтынушылардың қажеттілігін қорғайды. Бұл тепе-теңдікті табу — маңызды.
🔍 Бюджет саясаты мен нарық тәртібі: ортақ мақсат
2026–2028 жылдарға арналған бюджет пен баға саясатына қатысты соңғы оқиғалар бір-бірін толықтыратын екі факторды көрсетеді:
1. Мемлекет әлеуметтік міндеттемелерді ұлғайтып отыр.
Пенсиялар, жәрдемақылар мен әлеуметтік стандарттар артады.
2. Нарықтағы әділетсіз баға өсімі бұл міндеттемелердің тиімділігін төмендетуі мүмкін.
Баға өскен сайын индексацияның маңызы азаяды.
Сондықтан алдағы кезеңде Қазақстанның экономикалық саясаты үш бағытқа сүйенуі қажет:
✔ Жүйелі бюджеттік тәртіп
Өсіп жатқан шығындарды тиімді жоспарлау, Ұлттық қорға қысымды азайту.
✔ Әділ нарық
Әлеуметтік маңызы бар тауарлардың айналымын ашық ету, делдалдықты қысқарту.
✔ Халықтың нақты табысын қорғау
МЗП, зейнетақы, жәрдемақыларды инфляция қарқынына сай индекстеу.
Қазақстан жаңа кезеңге қадам басуда
2026–2028 жылдарға арналған бюджет – елдің әлеуметтік саясатының келесі үш жылдағы бағытын айқындап берді. Ал Астанадағы бағаға қатысты оқиға – нарықтағы тәртіп пен бақылаудың әлі де күшейтілуі қажеттігін көрсетті.
Екі тенденция біріге келе, Қазақстанның алдағы үш жылда:
әлеуметтік тұрақтылықты сақтау,
инфляцияны тежеу,
халықтың нақты табысын қорғау,
экономикалық реформаларды жалғастыру бағытында маңызды межелерді еңсеруі тиіс екенін дәлелдейді.