Munarmedia.kz.03.11.2025 ж. /Астана/Семей — Қазақстанның ең күрделі экологиялық әрі әлеуметтік аймақтарының бірі.
Қаланың шеткері бөліктерінде шамамен 60 мыңнан астам адам өмір сүреді. Бұл адамдар өркениеттен тыс қалғандай: ауыз су жоқ, жарық жиі сөнеді, медицина мен әлеуметтік қызметтерге қол жеткізу қиын.
Шағын аудандардағы үйлердің көбі жеке меншік, инфрақұрылым қарастырылмаған. Мұнда қаланың бейресми тұрғындары — әлеуметтік есепке алынбаған, кейде тіпті тіркеусіз адамдар тұрады.
Күннің астында қара шаң көтеріліп тұр.
Бұл — қатты жанған, күйіп, ұнтаққа айналған шлак. Қаланың жылу қазандықтары мен ТЭЦ-терінен шыққан өндірістік қалдықтар. Ол соншалық жеңіл, соншалық қауіпті, әр жел соққанда аспанға көтеріліп, Семейдің үстін тұмшалайды.
— «Бізді улап жатыр! Мұнда санитарлық норманың бірі де сақталмайды!» — дейді азаматтық белсенді Қанат Жұмағұлов, Водный мен Восход ауылдарының тұрғыны.
Белсендінің айтуынша, қазір олар тұрған алқаптың жүздеген метр жерін қара шаң басқан. Бір кездері мұнда мал жайылатын. Енді жан-жануарды бұл жерге жолатпайды — уланып қалуы мүмкін.
“Экономия” атымен жасалған қылмыс
Бұрын «Теплокоммунэнерго» мекемесі шлакты арнайы полигонға төгіп, оның зиянын азайту үшін белгілі бір төлем төлейтін. Бірақ кейін бір шенеунік “үнемдеудің жаңа жолын” тауып, шлакты тегін шығару үшін Водный ауылының маңында уақытша төгінді орнын ашқан.
Алайда уақытша деп ашылған нысан тұрақты улану көзіне айналды.
Жергілікті тұрғындар бес жылдан бері шлакоотвалды жауып, басқа жерге көшіруді талап етіп келеді. 2022 жылы экологиялық сараптама кезінде олардың айтқаны дәлелденді — шлак көмудің барлық нормасы бұзылған.
Экокодекс бойынша, әр қабат шлактың үстіне дәл сондай мөлшерде құм төгілуі тиіс, бірақ іс жүзінде ол жасалмайды.
Шлак желмен көтеріліп, адамдардың тынысына сіңіп, топырақты улап отыр.
Ал жобалық мерзімі аяқталған полигонды билік тағы бес жылға ұзартқан.
“Бізге әкім шықпайды”
— «Біз облыс әкімі Берік Уәлидің қабылдауына кіре алмай жүрміз. Үнемі орынбасарлары қабылдайды. Водныйда 14 мың адам тұрады, бірақ бізде ештеңе жоқ. Қоқыс қала аудандарынан осында тегін әкелінеді, өйткені ресми полигонға төгу ақылы. Біз бірнеше рет бардық — біресе ішкі саясаттың орынбасары, біресе басқа адам қарсы алады. Әкімнің өзі жоқ. Мәселені шеше алмай ма, әлде бізге құлақ аспай ма? Президентке есеп беруге бара жатқанда біз де Астанаға барғалы отырмыз!» — дейді Қанат Жұмағұлов ашынған күйі.
Белсенділер Берік Уәлимен бетпе-бет кездесуді талай мәрте сұраған. Сағаттап күткен кездері де әкім тұрғындардың алдына шықпаған.
Бұл Семейде жаңалық емес: биыл жазда көпбалалы аналар да облыс әкімін акимат табалдырығында түнеуге мәжбүр болған еді.
Семейдің геттолары: көрінбейтін қала
Семей бүгінде Қазақстандағы ең көп халқы жартылай инфрақұрылымсыз өмір сүретін аймақтардың бірі. Бірақ «шет аймақ» деген ұғым бұл жерде шартты ғана. Егер Семейге дронмен жоғарыдан қарасаңыз, қаланың көп бөлігі жеке үйлер мен бос аумақтардан тұратынын көресіз.
Көпқабатты орталықтар — небары бірнеше көше ғана. Ал оның айналасын Водный, Восход, Восточный сияқты үлкен жеке секторлар қоршап тұр. Мұнда нақты халық саны белгісіз: кейбіреулер дачалық кооперативтерде тіркелмеген, кейбірінің тіпті заңды мекенжайы жоқ.
Мұндай үйлердің көбі 1990-жылдары салынған. Сол кезеңде Семей маңындағы ауылдар мен дачалар қалаға қосылып, халық саны жасанды түрде арттырылған.
Бірақ сандық өсім сапалық жақсару әкелмеді.
Қала категориясы көтерілгенімен, өмір сапасы төмендеп кетті.
Жаңа қосылған аймақтарға әкімдік назар аударған жоқ, қаржы бөлінбеді, әлеуметтік қызметтер тартылмады.
Тек биыл ғана, 30 жылдан кейін, Водный кентінде орталық су жүйесі іске қосылды.
“Гетто” ұғымының қазақы нұсқасы
«Гетто» — әлеуметтік немесе этникалық себептермен қоғамнан бөлінген адамдар тұратын аймақ.
Бразилияда оларды фавела, Францияда бидонвиль, ал Қазақстанда — дачалық массив дейді.
Семейдің осындай “дачалық геттолары” бүгінде елдегі жүйелі әлеуметтік теңсіздіктің айнасына айналды.
Мұнда ауылдан көшіп келген, табысы төмен отбасылар, жұмыссыздар мен өзін-өзі асырап отырған адамдар тұрады. Көпшілігі мемлекеттік есепте жоқ, көлеңкеде қалған.
“Семей синдромы” — жүйелі елемеудің салдары
Семейдің қазіргі жағдайы кездейсоқ емес. Бұл — жылдар бойғы немқұрайлылық пен формалды саясаттың нәтижесі.
Қаланың экономикалық орталығы күйінде қалғанымен, шет аудандары мемлекеттік назардан тыс қалған.
Жергілікті билік «үнем» мен «уақытша шешімдерді» таңдаған сайын, қала тұрғындарының өмірі күрделене түсті.
Шлак астында қалған Водный — соның айқын дәлелі.
Экологиялық апат аймағына айналған бұл қалада адамдардың тағдыры, денсаулығы мен болашағы сөз болып отыр.
Ал шенеуніктердің “үнемдеу” шешімдері — тек уақыт ұтқанмен, мәселенің өзегін шешпейді.