Munarmedia.kz – 07.06.2025 /Астана/-Стамбулда өткен Ресей мен Украина арасындағы тікелей келіссөздердің екінші кезеңі – делегация басшыларының алдын ала кездесулерін есептемегенде – бар-жоғы бір сағатқа ғана созылды. Бұл, мысалы, Трамп пен Путин арасындағы телефон әңгімелерінен де қысқа. Әдетте, келіссөздер мемлекет басшыларынан гөрі делегация өкілдері арасында ұзаққа созылады. Алайда бұл жағдайда шынайы келіссөздер нақты басшылар деңгейінде жүріп жатыр: Путин – Трамп және Уиткоффпен, Трамп – Зеленскиймен. Ал делегациялардың рөлі тек осы жоғары деңгейдегі әрекеттердің нәтижелі екенін дәлелдеу, яғни бір тараптың – Кремльдің – табысын көрсету болып тұр. Өйткені Ресей тарапы Трамп Ақ үйге қайта келмейінше, айтарлықтай келіссөз ынтасын байқатпады.
Бүгінгі Ресейде айтылған немесе жасалған кез келген әрекет «жеке көрерменге» – президент Путинге арналғаны үйреншікті құбылысқа айналды. Федералдық телеарналар, депутаттар мен шенеуніктер соған лайық сценариймен жұмыс істейді. Сыртқы істер министрлігі де біртіндеп шынайы дипломатиядан алыстап, насихат құралына айналды.
Алайда бұл жолғы жағдай ерекшелеу. Бұл спектакльдің көрермені енді біреу емес, екеу – ресейлік және америкалық президент. Сондықтан ресейлік дипломатияның мақсаты – бір мезетте екеуіне де жағу. Трамп Путинге Зеленскийден гөрі көбірек сенгенін, оны серіктес ретінде көргенін қаласа, Путин үшін келіссөз процесін өзі бақылап отырғандай сезіну маңызды. Яғни ресейлік делегация Трамп пен Путинге де ұнайтындай әрекет етуі тиіс, бірақ Путинге – сәл көбірек.
Бұл орайда келіссөздердегі ең аз назарға алынған тарап – Украина. Ресейлік меморандумға қатысты Киев пен халқы не ойлайды, ол қазір ресейлік тарапты аса толғандырып отырған жоқ.
Қосарлы мақсаттағы құжаттар
Украина делегациясы өз меморандумын алдын ала жариялаған болса, ресейлік тарап құжаттарын құпия ұстап, келіссөз алаңына екі, тіпті үш нұсқасын бірден алып келген. Бұл өзі дипломатия мен үгіт-насихатты қатар алып жүруге жасалған тырысу әрі түрлі тараптардың көңілінен шығуға бағытталған әрекет.
Бірінші құжат – «Түпкілікті бейбіт келісім параметрлері» деп аталады. Ол ұзақмерзімді бейбіт келісімге қатысты Ресейдің максималистік талаптарын қамтиды. Ал екінші және үшінші құжаттар – атысты тоқтату шарттары туралы және әлдеқайда шынайы, іске асуы мүмкін тармақтарды қамтиды.
Алғашқы нұсқада тек бір сөйлем бар: Украина әскерін төрт облыстан толық әкету талабы. Оның ішінде қағаз жүзінде ғана аннексияланған аймақтар да бар. Мұндай қысқа әрі қатаң мәтін тіпті талқылануға жатпайтын ұсыныс ретінде ұсынылған.
Екінші нұсқа – «Пакеттік ұсыныс» – атысты тоқтатуды Киевтегі биліктің ауысу процесімен байланыстырады. Мұнда әскерді әкету емес, Украина тарапынан мобилизациядан бас тарту, шетелдік қаруды қабылдамау, Батыс әскерін орналастырмау, диверсиялық әрекеттерден бас тарту сияқты шарттар бар. Бұл тармақтар Трамп әкімшілігінің популистік немесе прокремльшіл күштерге саяси еркіндік беру туралы ұстанымымен де үндес.
Соңғы екі тармақ: әскери жағдайды тоқтатып, 100 күн ішінде Украинада сайлау өткізу және «түпкілікті бейбіт келісімді» бекіту – келісімді «пакеттік» ететін негізгі элементтер.
Пакет ішіндегі алғашқы сегіз шарт – қағидатты түрде орындалуы мүмкін ұсыныстар. Алайда олар тоғызыншы және оныншы тармақтармен байланыстырылған – яғни Ресей өз шарттарын орындатуға тырысуда. Жаңа сайлаулар өткізу туралы талап тек Мәскеу тарапынан ғана емес, АҚШ тарапынан да кейде айтылып жүр. Бірақ Путиннің өзі билікте әлдеқашан мерзімінен асып отырғанын ескерсек, бұл талаптың моральдық салмағы онша емес.
Келіссөздегі тұйық шеңбер
Ресей екі түрлі нұсқаны ұсынып отырып, Украина үшін екі жағымсыз жол қалдырады. Біріншісінде – әскерін шегіндіріп, аумақтардан айырылады. Екіншісінде – сәл жеңіл түрде, бірақ нәтижесінде билік ауысып, Ресей бүкіл елге ықпал ететін болады.
Мәскеудің логикасы бойынша, егер Украинадағы сайлауға проресейшіл күштер қатысып, Ресейдің ақпарат кеңістігі мен орыс тіліне еркіндік берілсе, Киевтегі билікке Кремльге ыңғайлы тұлғалар келеді. Бұл Путиннің посткеңестік Украина туралы ескі ұстанымын қайталайды – шетелдік ықпал болмаса, украин халқы өзі-ақ Ресеймен бірігуді қалайды-мыс.
Алайда келіссөздердің шын мәніндегі «тұздығы» – төртінші құжат: «Іс-қимыл реті». Мұнда нақты әрі пайдалы ұсыныстар (тұтқындармен алмасу, қаза тапқандардың мәйітін қайтару) мен Кремльдің ультимативтік талаптары араласып кеткен.
Бірінші қадам – бейбіт келісім туралы келіссөзді бастау. Алайда келісім жобасы әлі де максималистік талаптарға толы. Бесінші қадам – атысты тоқтату Украинаның әскерін әкетуден басталады, яғни қазіргі майдан шебін сақтау емес, Украина үшін шегіну керек деген талап. Алтыншы және жетінші қадам – сайлау және «түпкілікті келісімді» бекіту – барлығы бастапқы ультиматумға қайтып оралады.
Мұндай жағдайда ұсынылған «екі жолдың» айырмашылығы да сұрақ тудырады. Украинаға келіссөз бастау үшін аумақтан бас тарту, билік ауыстыру және ультиматумға көну секілді шарттар қойылуда. «Пакеттік ұсыныстың» алғашқы «жұмсақ» тармақтары орындала бастаған сайын, олар ультиматумдық талаптармен қатар жазылғандықтан, Украина Мәскеудің дегеніне көнгендей көрінеді.
Келіссөздер көрермендері үшін
Мұндай «құжаттық иллюзия» – яғни шындық пен қиял араласқан мәтіндер – екі негізгі көрерменге де ұнауы керек. Кремль үшін – майданда да, келіссөз үстелінде де қарсылас шегініп жатқандай әсер беру. Ал Трамп үшін – келіссөздің басталғанының өзі – жетістік.
Украина ұсынған құжат әлдеқайда ашық әрі құрылымы нақты. Ол да бірнеше аудиторияға бағытталған: Украина қоғамы, Еуропа, Трамп және Кремль. Трамппен келісімге келмей қою тәуекелін Киев бір рет өткерген, сондықтан бұл жолы да қорқыныш аз.
Украиналық меморандумда 1991 жылғы шекаралар туралы талап жоқ – бұл ресми ұстаныммен де қайшы. Бірақ Ресейден репарация талап ету, халықаралық қауіпсіздік кепілдіктерін нақты бекіту, санкцияларды жоюда қатысу және оккупацияланған аумақтарды ресейлік деп танудан бас тарту сынды тармақтар бар. Тіпті Трамптың өзі Қырымды тану есебінен соғысты тоқтату идеясын көтерген болатын.
Ресейлік құжаттар мазмұн жағынан шикі, қарама-қайшылыққа толы. Бірақ олардың шынайы мақсаты – мазмұнды келіссөз емес. Бұл – дипломатиялық спектакль. Ол Путиннің ішкі рейтингін түсірмей, Трампты да үміттендіріп, сонымен бірге шынайы келіссөзге жол ашық қалдырып отыр.