Munarmedia.kz 11.12.2025 жыл /Астана/-Қырғызстанда конституциялық құқық тәртібінің іргелі қағидаттарын айқындайтын маңызды шешім қабылданды. Конституциялық сот президент Садыр Жапаров ұсынған өлім жазасын қайта енгізу жөніндегі бастаманы қарастырып, оның елдің негізгі заңына да, халықаралық міндеттемелеріне де қайшы келетінін жариялады.
Мемлекет басшысы соттан балаларды зорлау, сондай-ақ сексуалдық сипаттағы азаптаумен жасалған адам өлтіру қылмыстары үшін өлім жазасын қайтаруға қатысты конституциялық қорытынды беруді сұраған еді. Алайда құжатты жан-жақты талдаған Конституциялық сот бұл ұсыныстарды референдумға шығаруға да болмайтынын мәлімдеді.
Сот шешімінде адам өмірі мен құқықтарының басымдығы – қырғыз мемлекеттілігінің негізгі құндылығы екені ерекше атап өтіледі. Осыған байланысты құқықтар мен бостандықтарды шектейтін кез келген түзету Конституцияның өзіне қайшы саналады. Өлім жазасын жою және өмір сүру құқығын абсолютті қорғау – елдің құқықтық жүйесіндегі гуманистік модельдің ажырамас бөлігі.
Халықаралық міндеттемелер мәселесі бөлек назарға алынды. Қырғызстан БҰҰ-ның Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіне қосымша Екінші факультативтік хаттамаға қатысушы, ал ол өлім жазасын толық әрі қайтарымсыз түрде жоюды талап етеді. Бұл хаттамаға қол қойған мемлекеттер келісімнен шығу мүмкіндігін қолдана алмайды.
Осыған байланысты Конституциялық сот: «Мемлекет өлім жазасын қандай да бір жағдайда қайта енгізбеуге мерзімсіз міндетті» екенін атап өтті. Өлім жазасын заңдастыруға бағытталған кез келген әрекет халықаралық келісімдерді де, ұлттық құқықтық жүйені де бұзады.
Соттың қорытындысы бойынша, аталған бастаманы құқықтық өрісте жүзеге асыру мүмкін емес, ал оны енгізу жөніндегі барлық рәсімдер тоқтатылды.
Инициатива биыл Қырғызстанды дүрліктірген қайғылы оқиғадан кейін көтерілген еді. 17 жастағы Айсулуулдың қатыгездікпен өлтірілуінен соң президент Садыр Жапаров балаларды зорлау мен сексуалдық зорлықпен жасалған кісі өлімі үшін өлім жазасын қайтару туралы конституциялық өзгерістерді қолға алған болатын.
Алайда Конституциялық соттың шешімі елдің құқықтық бағытын анықтап, Қырғызстан халықаралық және конституциялық міндеттемелерінен шегінбейтінін көрсетті.