Munarmedia.kz. 31.10.2025 /Астана/-Әлеуметтік саланы цифрландыру мен «әлеуметтік келісімшарт» тетігіне көшуге қарамастан, бұл бағыттағы мемлекеттік саясат әлі де жүйелік қайшылықтармен бетпе-бет келіп отыр. Мемлекет төлемдерді автоматтандыру мен атаулы көмек арқылы әділ бөлуді көздегенімен, бұл тәсілдер терең әлеуметтік проблемаларды — төмен күнкөріс деңгейін, еңбек нарығына қолжетімсіздікті және ресми статистикада көрінбейтін тұрақты кедейлікті шеше алмай отыр.
Ratel.kz дерегінше, 2020 жылдан кейін Қазақстан атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) моделіне толық көшті. Билік мұны бюджеттік әділеттіліктің кепілі ретінде таныстырды: қолдау шын мұқтаждарға ғана бағытталады. Алайда мұқтаждық критерийлері тым тар болғандықтан, кедейшілік шегінде өмір сүріп жатқан мыңдаған адам ресми тұрғыда «кедей» санатына кірмейді.
Ресми мәліметке сай, соңғы бес жылда елдегі кедейлік деңгейі 5 пайыз шамасында сақталып отыр. Қағаз жүзінде бұл — дамыған елдерге тән көрсеткіш. Бірақ сарапшылар мұны «оптикалық елес» деп атайды, себебі есептеу кезінде негізге алынатын күнкөріс минимумы шынайы өмір талабына сай емес.
2026 жылға арналған күнкөріс минимумы 50 851 теңге деп бекітілген. Демек, ай сайынғы табысы 200 мың теңге шамасындағы төрт адамдық отбасы ешқандай әлеуметтік көмек ала алмайды. Ал олардың нақты жағдайы кедейлік шегіне өте жақын.
Мұнымен қатар, ашық деректердің жетіспеушілігі де жағдайды ауырлатып отыр. Мемлекет «кедейшілік шегіне жақын» азаматтардың нақты санын жарияламайды, сондықтан мәселенің ауқымын тек жанама көрсеткіштер арқылы болжауға тура келеді.
Мәселен, өткен жылы 1,5 миллионнан астам қазақстандықтың айлық табысы 100–200 мың теңге аралығында болған. Ал Түркістан облысында 175 мыңнан астам отбасы адам басына шаққанда 52,5 мың теңгеден аз табысқа өмір сүріп отыр.
Мемлекет енгізген «әлеуметтік келісімшарт» тұжырымдамасы қағида жүзінде екіжақты міндеттемені көздейді: мемлекет мүмкіндік береді, азамат еңбек етуге, оқуға немесе жеке кәсіп ашуға тиіс.
«Теорияда бұл — қазіргі заманға сай ынталандырушы тетік. Ал қазақстандық шындықта — бюрократиялық сүзгі. Көмек алу үшін адам келісімге қол қойып, “ыңғайлы өмір аймағына секіруге дайынмын” деп дәлелдеуі керек», — делінген талдауда.
Алайда ауыл мен шағын қалаларда жұмыс орындары жеткіліксіз, ал қысқа мерзімді мемлекеттік курстар тұрақты жұмыспен қамтуға әкелмейді. Егер АӘК алушы келісімшарт талаптарын орындамаса, ол бірден бағдарлама тізімінен шығарылады.
Сөйтіп, «өзара жауапкершілік» деген ұғым іс жүзінде тек азаматтың мойнында ғана қалып отыр. Шенеуніктер көмек алушылар саны азайды деп есеп береді, бірақ бұл кедейліктің азайғанын білдірмейді.
Мемлекет соңғы жылдары «Цифрлық отбасы картасын» енгізіп, әлеуметтік қолдауды толық автоматтандыруға қадам жасады. Алгоритм ондаған дерекқорды талдап, кімге көмек керек екенін автоматты түрде анықтайды. Бірақ сарапшылар мұның жаңа тәуекелдерді де туғызғанын айтады.
«Бұл жүйе шенеуніктерге ыңғайлы, бірақ қарапайым адам үшін қауіпті. Егер база қателессе, мәлімет толық болмаса немесе адам формальды талаптарға сай келмесе, көмек ең мұқтаж жандарға жетпей қалады», — делінген материалда.