Бұл туралы қазір көп адам есіне де алмайды, бірақ 2017 жылы Қазақстанда 2025 жылға дейінгі тағы бір ұлттық даму стратегиясы қабылданған еді. Бұл құжат халыққа «сүт өзендері мен балқаймақ жағаларын» уәде етті. Бұл – кезекті үшінші стратегия. Алдыңғыларына қарағанда қысқа мерзімге бағытталған. Өздеріңіз де түсінгендей, ол орындалмай қалды. Сол сияқты, алдыңғы екі стратегия да жүзеге аспағаны анық. Өйткені олар жайлы айту да ұмытылды.
Реформалар, кері әсер еткен өзгерістер
Ал қандай ұрандар болды десеңізші! Назарбаевтың суреті «Қазақстан – 2030», кейін «Қазақстан – 2050» деген жазумен безендірілген баннерлер мен билбордтар әр бұрышта ілініп тұрды.
Алайда бәрін ретімен қарастырайық. Бүгінде тұрмыс ауыртпалығы күннен-күнге артып жатқандықтан, қазақстандықтар бензин бағасының көтерілуіне, одан кейін қалған барлық тауарлардың қымбаттауына ренжуден де шаршады. Ал елде азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеруге арналған көптеген бағдарламалар қабылданғанын да ұмытып қалды.
Әрине, биліктен орындалмаған уәделер үшін есеп сұрауды ешкім ойлап отырған жоқ. Бірақ, біздіңше, сұрау керек еді. Өйткені қарапайым жұмысшы өз міндетін орындамаса, оны кем дегенде сыйақыдан қағады. Ал жоғарыдағы басшылардың ештеңе орындамаса да, оларға бәрі кешіріледі. Сол себепті 34 жылдан бері халыққа әдемі сөздер айтып, шын мәнінде ештеңе істемей келеді.
Біз бұл жазба арқылы 2017 жылы Қазақстанда тағы бір көп уәде берген мемлекеттік даму стратегиясы қабылданғанын еске салғымыз келеді. Бұл жолы барынша жылдамдатылған – небәрі 8 жылға арналған стратегия еді.
Бұл не себепті осындай қысқа мерзімге жасалғаны белгісіз. 2030 жылға дейін күткілері келмеді ме, әлде 2050 жыл тым алыс көрінді ме? Бірақ бәрі мерзімінен бұрын орындалуы тиіс болды.
Айта кету керек, қазақстандықтар Тәуелсіздік алғаннан бері әртүрлі стратегиялар мен реформалар режимінде өмір сүріп келеді. Бірақ олардың нәтижесі үнемі теріс болды.
Мысалы, ақылы білім беру – бұл білім саласындағы реформалардан кейін келген жаңалық. Заң бойынша тегін, бірақ шын мәнінде ақылы медицина да – медициналық реформаның нәтижесі. Үй алуға қолжетімсіз несиелер, оны бүкіл өмір бойы төлеуге мәжбүрлік, үнемі өсіп жатқан коммуналдық төлемдер – тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын реформалаудың жемісі. Инфляция, девальвация, ұлттық валютаның тұрақсыздығы – қаржы жүйесін реформалаудың нәтижесі. Салықтардың көтерілуі – салық реформасы. Милицияны полицияға ауыстыру – құқық қорғау органдарын реформалау. Осылай жалғаса береді. Бүкіл осы өзгерістер «ұлттық реформалар стратегиясы» деген атаудың астында жүзеге асты.
Кеңес Одағынан бөлініп шыққан Қазақстан билігі өз мәселелерімен жалғыз қалды. Оларды шешудің тәжірибесі болмағандықтан, бірдеңені өзгерту керек болды. Демек, реформалар қажет еді. Ең алдымен – экономикалық модельді өзгерту керек болды.
Осы сәтті пайдаланып, елге Батыстың «барлығын білетін» сарапшылары мен кеңесшілері ағылып келді. Олардың басты мақсаты – бұрынғы индустриалды дамыған республиканы шикізат өндіретін әлсіз елге айналдыру еді. Олардың «көмек көрсету» деген атпен ұсынған ұсыныстары шын мәнінде экономиканы жылдам құлдыратуға бағытталған еді.
Осылайша, бір реформадан кейін екіншісі, одан кейін үшіншісі, төртіншісі енгізіле бастады. 1991 жылдан бері Қазақстан шексіз реформалар жағдайында өмір сүріп келеді. Ал экономика болса, социалистік жоспарлы жүйеден капиталистік жүйеге өтпек болып, орта жолда тұрып қалғандай. Қазір ол ауыр жүктелген, бірақ жылжи алмайтын шаршаған атқа ұқсайды.
Бір стратегия екіншісінен алыс кетпейді
Басында Қазақстанда «Қазақстан – 2030» стратегиясы жарияланды. Кейін «Қазақстан – 2050» пайда болды. Сосын одан да қысқа мерзімге есептелген «2025 жылға дейінгі даму стратегиясы» қабылданды.
Бұл стратегияның әзірленуін сол кездегі экономика министрі Ерболат Досаев бастаған, қазіргі таңда ол Алматы қаласының әкімі. Кейін бұл істі министр қызметінде болған, қазір түрмеде отырған Қуандық Бишімбаев жалғастырды.
Презентация кезінде бұл жоспар «Қазақстан – 2050» стратегиясын нақты жүзеге асыру үшін жасалғаны айтылды. Яғни, бұл құжат алдын ала дайындық кезеңі болуы тиіс еді.
Негізгі бағыттар ретінде «Әлемдік технологиялық өзгерістер», «Ұлттық қауіпсіздікке төнетін қауіптердің артуы», «Жаһандық процестердің қайта құрылуы» сияқты ұғымдар ұсынылды.
Стратегия жеті негізгі кезеңнен тұрып, елдің цифрлық технологияларды қолдану арқылы экономиканы дамытуға бағытталатыны айтылды. Ол үш бағытты қамтыды: саяси және институционалдық өзгерістер, қоғамдық сананы жаңғырту және экономиканы жаңғырту.
Басым бағыттар қатарында мемлекеттің экономикадағы рөлін азайту, білім беру мен әлеуметтік көмекті қайта құрылымдау, салық реформасы, аймақтардың дамуын теңестіру, технологиялық жаңалықтарды енгізу, цифрландыру, жаңа салаларды дамыту сияқты міндеттер қойылды.
Ауыл шаруашылығы, қызмет көрсету және өнеркәсіп салалары негізгі даму драйверлері ретінде қарастырылды. Сонымен қатар, заң үстемдігі, адам құқықтарын сақтау, кәсіпкерлікке еркіндік беру, сапалы білім және медицина қолжетімді болуы тиіс еді.
Назарбаев уәделерінің толық жиынтығы
Барлық осы жоспарлар Қазақстанның Орталық Азиядағы көшбасшылығын сақтап қалу және әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына кіру мақсатын көздеді.
Бірақ міне, 2025 жыл келді. Ал аталған уәделердің ешқайсысы орындалған жоқ. Керісінше, халықтың өмір сүру деңгейі жылдан-жылға төмендеуде. Ал осы ұлы стратегиялар туралы ешкім есіне алмайды. Бірақ біз ұмытпадық. Өйткені бәрі тіркелген.
Қазір Қазақстан жаңа даму жоспары – 2029 жылға дейінгі стратегиямен өмір сүріп жатыр. Бірақ оған да осындай тағдыр бұйыратыны анық. Ол да Назарбаевтың бұрынғы стратегиялары сияқты тез арада ұмытылатын секілді.
https://t.me/kazan_bass