Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі ұзақ уақыт бойы бірқатар жүйелі мәселелермен бетпе-бет келіп отыр. Бұл тек қаржылық былықтармен немесе жеке министрлердің әрекеттерімен ғана емес, бүкіл әскери басқару жүйесінің әлсіздігімен байланысты. Соңғы жылдардағы жиі кадрлық ауыс-түйістер, жемқорлық жанжалдары, әскери дайындықтың нашарлығы мен ішкі құрылымдағы тиімсіздік — осы ведомствоның қазіргі ахуалының нақты көрінісі.
Кадр тұрақсыздығы: Төрт жылда төрт министр
2018 жылдан бері Қазақстанда төрт Қорғаныс министрі ауысты: Сәкен Жасұзақов (2016–2018), Нұрлан Ермекбаев (2018–2021), Мұрат Бектанов (2021–2022), Руслан Жақсылықов (2022–2024) және қазіргі министр Сағындық Нұрахымов (2024 жылдан бастап). Мұндай жиі ауысу жүйенің стратегиялық тұрақтылығын бұзып, басталған реформалардың аяқсыз қалуына әкеледі.
Бектанов пен Жақсылықов: Апаттар мен жемқорлықтың көлеңкесі
Генерал Мұрат Бектанов Қорғаныс министрі қызметінде ұзақ отырмады. 2022 жылғы Қаңтар оқиғаларынан кейін президент Тоқаев оны әрекетсіздік және батыл шешім қабылдай алмағаны үшін қызметтен босатты. Кейінірек Бектановты тұтқындады.
Оның орнына келген Руслан Жақсылықов та түрлі дауларға ұшырады. Оның тұсында әскерилер арасында өзін-өзі өлтіру, әлімжеттік, қару-жарақтың жоғалуы және жемқорлық мәселелері жиілей түсті. 2024 жылы Қорғаныс министрлігі 3,7 миллиард теңгенің заңбұзушылықтарына байланысты тексеруден кейін ол да отставкаға жіберілді. Мұндай жағдайлар әскери жүйенің ғана емес, бүкіл мемлекеттік басқару сапасының төмендігін көрсетеді.
Армияның шынайы жағдайы
Әскери техника мен инфрақұрылым әлі күнге дейін кеңес заманынан қалған ескі қорларға тәуелді. Қарулы күштер заманауи соғыс талаптарына сай келмейді, ал әскери дайындық пен жауынгерлік рух та әлсіз.
Офицерлер мен жауынгерлер жиі моральдық-психологиялық қысымға ұшырайды, ал офицерлердің кәсіби даярлық деңгейі төмен. Сонымен қатар, командирлердің арасында пара алу, туыстықпен кадр іріктеу секілді құбылыстар кең таралған.
Жаңа министрден не күтеміз?
Сағындық Нұрахымовтың министр болуы — Тоқаевтың сенімді тұлғасына орын беру ғана емес, сонымен бірге реформаларды қолға алуға мүмкіндік деп бағаланды. Ол бұған дейін Қарулы күштердің бас штабының бастығы болған және армиядағы нақты проблемаларды біледі.
Алайда, оның нақты реформалар жасап, жүйені өзгертетініне сенім аз. Бұған дейінгі министрлер де бастапқыда реформатор ретінде ұсынылғанымен, ақыры нәтиже болмады. Бұл Қорғаныс министрлігіне тек кадрлық ауыс-түйіс емес, түбегейлі құрылымдық өзгеріс қажет екенін көрсетеді.
Қазақстанның Қарулы күштері — тек сыртқы қауіптен қорғану құралы емес, сонымен қатар ішкі тұрақтылықтың кепілі. Егер армиядағы тәртіп, басқару және кадр жүйесі қалыпқа келмесе, ел қауіпсіздігіне нұқсан келуі мүмкін.
Қорғаныс министрлігіне бір реттік тексерулер мен тағайындаулар емес, ұзақ мерзімді, нақты жоспарланған реформалар қажет. Жауапкершілік пен ашықтық болмаса, жүйелі дағдарыс жалғаса береді.