Munarmedia.kz 08.06.2025 /Астана/-2020 жылдан бастап Қазақстан Үкіметі кәсіпкерлерді тауарларды таңбалау және қадағалау бойынша ақпараттық жүйеге (ИС МПТ) электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) арқылы тіркелуге міндеттеген болатын. Бұл жүйе – Ресейде жасалған «Честный знак» платформасына негізделген. Соның салдарынан, кей заңгерлердің айтуынша, шетелдік жүйе иелерінің жеке мүдделері қазақстандық әрі халықаралық заңдардан да жоғары тұрғандай көрінеді.
Айнура Қайдарова, тәуелсіз заңгер:
«Мен әрдайым ЭЦҚ тек Қазақстанның мемлекеттік органдарымен және тек отандық ақпараттық жүйелермен байланыс үшін қолданылуы тиіс деп сенетінмін. Бірақ аяқастынан шетелдік жүйелерде де қолданылып жатқаны белгілі болды. Бұл – азаматтардың жеке деректерінің шетелге заңсыз өтуіне жағдай жасайды».
Ол Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне ресми сауал жолдаған. Жауаптан белгілі болғандай, ЭЦҚ көмегімен шетелдік жүйелерге де қол қоюға рұқсат берілген. Яғни, қол қойылған кез келген құжатпен бірге азаматтың жеке деректері – аты-жөні, ЖСН/БСН, лауазымы, жұмыс орны секілді мәліметтерге де қол жеткізуге болады.
Халықаралық келісімдер мен заңдарды бұзу қаупі бар
2022 жылғы 1 сәуірде Қазақстан ратификациялаған жеке деректермен алмасу бойынша халықаралық келісімде деректерді үшінші тарапқа беру үшін азаматтың міндетті түрде жазбаша келісімі қажет екені нақты көрсетілген. Бұл келісімнің нормалары ұлттық заңдардан басым саналады.
Алайда, министрліктің жауабына сүйенсек, қазақстандық ЭЦҚ-ны кез келген шетелдік жүйеде қолдануға болады. Бұл дегеніміз – «Честный знак» платформасы Қазақстан аумағында заң жүзінде рұқсат етілмеген мәліметтерді жинауға мүмкіндік алып отыр деген сөз.
«Кәсіпкер ресми түрде “Казахтелекоммен” деректер қауіпсіздігіне қатысты келісімге қол қойғандай болады. Бірақ іс жүзінде барлық мәліметтер ресейлік “Честный знак” жүйесіне беріледі. Бұл платформа біздің деректеріміз үшін жауапкершілік көтермейді, сәйкесінше ол мәліметтерді үшінші тұлғаларға беруіне де ешқандай кедергі жоқ», – дейді заңгер Айнура Қайдарова.
Ақпараттық қауіпсіздік қайда қалды?
Қазіргі таңда ИС МПТ арқылы азаматтардың дербес деректері шетелдік тараптың – Ресейдің қарамағына беріліп отыр. Мұндай жағдай кезінде алаяқтық шабуылдардың күшеюіне таң қалудың қажеті жоқ.
«Егер біз ЭЦҚ арқылы келісім жасап, деректердің қорғалатынына сенсек, ал олар үшінші тараптың қолына түсіп жатса – онда цифрландыру кім үшін тиімді? Заңда бір нәрсе жазылып, іс жүзінде басқаша болып жатса, біздің қауіпсіздігіміздің құны қанша?», – дейді заңгер.
Сұрақ туындайды: Қазақстанның заңдары мен халықаралық міндеттемелері сақталмайтын болса, онда азаматтардың жеке мәліметтерін қорғаудың мәні қалды ма?
📌 Munarmedia бұл тақырыптың жалғасын бақылауда ұстайды. Егер сіз де осы мәселеге тап болсаңыз — бізге жазыңыз.