Орталық Азиядағы су мәселесі соңғы үш онжылдықта ең маңызды және күрделі саяси тақырыптардың бірі болып қала береді. Бұл мәселе аймақтағы елдердің арасындағы ынтымақтастық пен тұрақтылыққа үлкен әсер етіп отыр. Орталық Азияның су ресурстарының басқарылуы, әсіресе, сыртқы күштердің әсерінен күрделене түсуде. Бахтиёр Эрғашевтің пікірінше, су мәселесі тек аймақтық деңгейде емес, жаһандық деңгейде де стратегиялық мәнге ие болып отыр.
Су ресурстары және сыртқы ықпалдар
Эрғашевтің айтуынша, Орталық Азиядағы су мәселесі аймақтағы мемлекеттердің ынтымақтастығына қарамастан, сыртқы мемлекеттердің ықпалын күшейтуге мүмкіндік беретін күрделі мәселелерге айналуда. Әсіресе, әрбір Орталық Азия елі жеке-жеке сыртқы мемлекеттерден су жобаларына инвестициялар тарту арқылы өз мүдделерін алға жылжытуы мүмкін. Мұндай сыртқы қатынастар аймақтың саяси жағдайын одан әрі күрделендіреді және бұл мемлекеттер арасында су ресурстарын бөлісу мәселесіне кері әсерін тигізеді.
Қазіргі таңда, Орталық Азия елдерінде сыртқы мемлекеттердің ықпалы күшейген. Эрғашев атап өткендей, АҚШ пен басқа да батыс елдері аймақтық су жобаларын қаржыландыру арқылы өзінің саяси мүдделерін жүзеге асыруда. Мұндай қаржыландыру мен келісімдер жиі тек бір жақтың мүддесін көздейді және аймақтық тұрақтылыққа қауіп төндіреді.
Қиындықтар мен қауіптер
Эрғашев су жобаларының қаржыландырылуы мен келісімдердің шектен тыс жасырын түрде жүргізілуі аймақтық қатынастарды нашарлатуы мүмкін екенін ескертеді. Мысалы, Рогун ГЭС-інің құрылысы мен жаңа Даштиджум ГЭС-і туралы жасырын келісімдер Орталық Азияның басқа елдерінің су ресурстарына қатысты құқықтарын шектейді. Бұдан бөлек, Қытай мен Қазақстан арасындағы су мәселелері де ерекше назар аудартады, себебі Қытайдың қара Иртыш өзені жобасы екі елдің арасындағы су пайдаланудың теңсіздігіне әкелуі мүмкін.
Эрғашевтің айтуынша, бұл жағдайлар халықаралық қоғамдастықтың қолдауы мен ашық келіссөздерге негізделген көпжақты механизмдердің болмауынан туындайды. Бұл процесс су ресурстарының әділ бөлінуіне кедергі келтіреді және өз кезегінде мемлекеттер арасындағы кернеуді арттырады.
Геосаяси мәні
Орталық Азиядағы су мәселесі тек аймақтық емес, халықаралық геосаяси контексте де үлкен маңызға ие. Аймақ үш ядролық державамен шектеседі — Ресей, Қытай және Пәкстан. Сондай-ақ, Орталық Азия көрші Үндістанмен және әлемнің үш ірі экономикасы бар мемлекеттерімен шектеседі, олар да су ресурстарын тиімді пайдалану бойынша өз мүдделерін көздеуде. Осы факторлар Орталық Азиядағы су ресурстарының бақылауына таласудың жаһандық ауқымдағы күреске айналуына себеп болады.
Эрғашевтің пікірінше, Орталық Азиядағы су мәселесі тек экологиялық немесе экономикалық мәселе ғана емес, бұл аймақтың геосаяси тұрақтылығы мен әлемдік саясаттағы орнына ықпал ететін маңызды фактор болып табылады. Сондықтан, аймақтың су ресурстарына қатысты күрделі сұрақтар халықаралық қауымдастықтың назарында болуы керек.
Ұсыныстар және болашаққа көзқарас
Эрғашев су мәселесін шешудің басты жолы ретінде аймақтағы су ресурстарын басқарудың көпжақты механизмдерін құруды ұсынады. Бұл механизмдер барлық Орталық Азия елдерінің мүдделерін ескере отырып, әділ су бөлуді қамтамасыз етуі тиіс. Сонымен қатар, ол су үнемдеу технологияларын енгізу, суармалы суды тиімді пайдалану және Арал мәселесін бірлесіп шешу бойынша жаңа жобаларға көңіл бөлуді ұсынады.
Су мәселесінің күрделілігі мен аймақтың экономикалық және демографиялық жағдайы, сондай-ақ климаттың өзгеруі, осы мәселеге байланысты қақтығыстардың болашағын анықтайды. Эрғашев бұл мәселелерді шешу үшін халықаралық ынтымақтастықты күшейту, ашық әрі әділ келіссөздер жүргізу қажет екенін атап көрсетеді.
Орталық Азиядағы су мәселесі тек аймақтық емес, халықаралық деңгейде де үлкен геосаяси мәнге ие. Су ресурстарының теңсіз бөлінуі және сыртқы күштердің араласуы аймақтағы тұрақтылық пен қауіпсіздікке қатер төндіреді. Бұл мәселелерді шешу үшін аймақтық және халықаралық ынтымақтастықтың нығаюы, көпжақты келіссөздер мен жаңа технологияларды енгізу маңызды болып табылады.