Азия бір мезгілде екі қайшылықты жағдаймен бетпе-бет келіп отыр: бір жағынан — әлемдегі аштықтан зардап шегуші халықтың жартысынан астамы осы құрлықта өмір сүрсе, екінші жағынан — аймақтың экономикасы қарқынды дамып, агроазық-түлік секторы жұмысқа жарамды халықтың 40%-ын жұмыспен қамтып отыр.
2021 жылы 1,9 миллиард адам сапалы тамаққа қол жеткізе алмай, кедейлік пен азық-түлік бағасының күрт өсуі арасындағы тұзаққа түсті. Табиғи ресурстардың тозуы мен экономикалық күйзелістер соңғы онжылдықтарда қол жеткізілген прогресті кері бұрып жіберуі мүмкін.
Алайда бұл күрделі жағдай азық-түлік өндірісінің негіздерін қайта ойластыруға бірегей мүмкіндік беріп отыр.
🌍 Жасырын шығындар және жүйелік дағдарыс
2023 жылғы мәліметке сәйкес, әлемдік агроазық-түлік жүйелері қоршаған ортаға, әлеуметтік құрылымға және денсаулыққа әсер ететін жасырын шығындар арқылы әлемдік ЖІӨ-нің 10%-ын — 13 триллион долларды құрады. Бұл шығындар:
-
парниктік газдар мен азоттың шығарындыларына,
-
жер ресурстарын шамадан тыс пайдалануға,
-
судың азаюына,
-
ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің кедейлігіне,
-
дұрыс тамақтанбауға байланысты денсаулық проблемаларына байланысты.
2016 жылдан бері сапасыз тамақтануға байланысты өнімділік шығындары әлем бойынша 14%-ға, ал Оңтүстік Азияда 20%-ға артты. Бұл шығындар аз уақыт ішінде экономикалық өсімді тежейтін қауіпке айналуы мүмкін.
💰 Қаржы, технология және кіші фермерлер
Агроазық-түлік жүйесін жаңғырту үшін жеке сектордың инвестицияларын тарту қажет. Бұл үшін келесі тетіктер көмектесе алады:
-
Кепілдендірілген несиелер,
-
Алғашқы шығындарды өтеу механизмдері,
-
Параметрлік сақтандыру.
Бұл құралдар кіші фермерлерге несие беру процесін сенімді әрі тиімді етуге көмектеседі. Азияда азық-түліктің 80%-ын шағын отбасылық шаруашылықтар өндіретінін ескерсек, бұл өте өзекті.
Сонымен қатар, цифрлық шешімдер шағын фермерлерге нарыққа шығуға, финтех қызметтерге қол жеткізуге және агробизнес туралы жедел ақпарат алуға көмектеседі. «Цифрлық кооперативтер» арқылы қаржылық қызмет көрсету шығындары 90%-ға дейін қысқарады, ал фермерлер несие тарихын қалыптастыра бастайды.
🌾 Инновация және технология
Азық-түлік жүйесін реформалау үшін Азия келесі шараларды іске асыруы керек:
1. Технологиялық жаңарту және өнімділікті арттыру
-
Дрондар арқылы зиянкестерді бақылау,
-
Суару сенсорлары,
-
Жасанды интеллектке негізделген ауа райы болжамдары.
Мұнымен шектелмей, жинаудан кейінгі өңдеу, күн батареяларымен жұмыс істейтін тоңазытқыштар арқылы өнімнің бұзылу деңгейін 30%-ға азайту, және тікелей сату платформалары арқылы делдалдарды айналып өту сияқты шешімдер қажет.
2. Экожүйелерді қалпына келтіру
-
Вьетнамда мангр ормандарын қалпына келтіру арқылы бөгеттерге кететін жылдық шығындар $7,3 млн-ға қысқарды;
-
Филиппиндегі күріш алқаптарында үйрек пен балық өсіру жүйелері синтетикалық тыңайтқышсыз-ақ өнімділікті 20%-ға арттырды;
-
Индонезиядағы «орман ауылдары» (hutan desa) бастамасы жер иелену құқығын беріп, заңсыз орман кесуге тосқауыл болды.
3. Су ресурстарын сақтау
Азиядағы суару арналары жылына судың 50%-ын жоғалтады. Сенсорлық жүйелермен жаңарту арқылы 300 млрд литр суды үнемдеуге болады. Мысалдар:
-
Бангладештегі күн батареялы сорғылар мен тамшылатып суару,
-
Үндістандағы «Kisan Rail» теміржолы — тез бұзылатын өнімдерді арзан әрі тиімді жеткізу,
-
Мьянмадағы 72 сағат бұрын су тасқыны туралы ескерту беретін қосымша.
🥗 Құнарлы тағам және денсаулық
Азияда жеткілікті калория өндірілсе де, 600 миллион адам микроэлементтер тапшылығынан зардап шегуде. Бұл мәселені шешу үшін:
-
Таиландтағы мектептік тамақтану бағдарламасы — ингредиенттердің 30%-ы жергілікті фермерлерден,
-
Индонезияда темірмен байытылған күріш — анемия 24%-ға азайды,
-
Вьетнамдағы ұлттық күріш қоры — 2022 жылғы дағдарыс кезінде бағаны тұрақтандырды.
👩🔬 Жастар мен жұмыс орындары
Агроазық-түлік секторы:
-
Дрон операторлары, биоинженерлер сияқты мамандықтарды дамыта отырып,
-
Жастарға лайықты жұмыс орындарын ұсына алады.
Филиппинде 2020 жылдан бері 200-ден астам агротехнологиялық стартап пайда болды. Қытай мен Таиландтағы «цифрлық ауылдар» бағдарламасы ауыл мен қала арасындағы алшақтықты азайтуда.
Азия жоғары өнімділік пен тұрақтылықты біріктірген азық-түлік революциясын бастауы керек.
Барлық қажетті құралдар бар:
-
Қаржыландыру,
-
Цифрлық технологиялар,
-
Ынтымақтастық үлгілері.
Сөз болып отырғаны — 4,7 миллиард адамның денсаулығы мен әлемдегі ең қарқынды дамып жатқан экономикалардың тұрақтылығы.
✍️ Цинфэн Чжан, АДБ-ның ауыл шаруашылығы, азық-түлік, табиғи ресурстар және ауылдық даму мәселелері жөніндегі аға директоры.