Munarmedia.kz 04.11.2025 жыл /Астана/ Ақтөбе облысында өзендер мен су айдындарының ауқымды түрде улы заттармен ластануы тіркелді. «Қазгидромет» мәліметінше, өңірдегі көптеген өзен суларында фенолдардың жоғары мөлшері анықталған. Бұл — орталық жүйке жүйесін зақымдайтын қауіпті органикалық қосылыстар.
Зерттеудің үшінші тоқсанға арналған қорытындыларына сәйкес, облыстағы өзен суларының басым бөлігі 4-сынып сапа деңгейіне жатқызылған. Мұндай су ішуге жарамсыз, тек өнеркәсіптік және суармалы мақсатта пайдалануға болады.
«Қазгидромет» 2025 жылдың үшінші тоқсаны бойынша қоршаған ортаның жай-күйіне арналған бюллетеньде 126 су нысанының сапасын талдаған: 82 өзен, 27 көл, 13 су қоймасы, 1 теңіз және 3 канал. Зерттеу барысында 60 физика-химиялық көрсеткіш ескерілген.
Жоғары мөлшердегі фенолдар Ілек, Ембі, Темір, Орь, Ақтасты, Косестек, Үлкен Қобда, Қара Қобда және Ырғыз өзендерінен табылған.
Сондай-ақ Қарғалы өзенінде қалқыма заттардың шамадан тыс мөлшері, ал Ілек өзенінде — алты валентті хром анықталған.
Құжатта:
«Бұл сыныптағы су тек суаруға және өнеркәсіптік мақсатқа жарамды. Тұрмыстық және ауызсу ретінде пайдалану үшін терең тазарту қажет», — деп көрсетілген.
Фенолдар — суда дәріханалық иіс қалдыратын органикалық қосылыстар. Жоғары концентрацияда олар теріге тисе күйік тудырып, улануға әкеледі. Ең бастысы — жүйке жүйесіне уытты әсер етеді, ал созылмалы улану бас ауруы мен жүйке бұзылыстарына соқтырады.
Фенолдардың басты көзі — мұнай өндіру және өңдеу кәсіпорындары, пластмасса, желім және резеңке шығаратын зауыттар. Мұндай өндірістер шоғырланған Ақтөбе облысында бұл факторлардың ықпалы айрықша.
Сонымен қатар, ауыл шаруашылығында қолданылатын тыңайтқыштар мен пестицидтер де экологиялық тепе-теңдікті бұзып отыр. Бұл заттар топырақ арқылы жаңбыр және еріген қар суларына ілесіп өзен-көлдерге өтеді.
Биыл мамыр айында ФБРК редакциясы қазақстандық қалаларда агрессивті химикаттардың қолданылуы жөнінде арнайы зерттеу жариялаған еді. Онда Ақтөбе қаласында ағаштар мен көгалдарға имидаклоприд атты жүйелі инсектицид қолданылатыны анықталған. Бұл зат — Еуропалық Одақ елдерінде су организмдеріне қауіптілігіне байланысты тыйым салынған.
Имидаклопридтің топырақтағы ыдырау мерзімі 40–997 күнге дейін созылады, яғни ол жер асты сулары арқылы су қоймаларына жиналып, экожүйеге ұзақ әсер етуі мүмкін. Ақтөбе қаласы арқылы ағатын Сазды өзені және тұрғындар пайдаланатын Саздин су қоймасы дәл осындай аймақта орналасқан.
Мамандардың пікірінше, имидаклоприд фенолдардың көзі болмаса да, пестицидтер мен өндірістік қалдықтардың кешенді әсері өңірдегі экологиялық жағдайды күрделендіріп отыр.
Зерттеу тізімінде Сазды өзені қамтылмаған. Бұл — қауіпті аймақтардың назардан тыс қалғанын көрсетеді. Сондай-ақ бюллетеньде бор қосылыстарымен ластану деректері келтірілмеген, бірақ Ілек өзенінің Алға химия зауыты қызметінен кейін бор элементімен уланғаны бұрыннан белгілі.
Экологтардың айтуынша, Ақтөбе облысындағы жағдай жүйелі шешімді талап етеді. Су қоймаларының ластануы тек өнеркәсіптің емес, ауыл және қалалық шаруашылықтардағы химикаттардың да салдары.
Мамандар агрессивті пестицидтерді урбанизацияланған аймақтарда, әсіресе су нысандарына жақын жерлерде қолдану тәжірибесін қайта қарау қажет дейді. Сонымен қатар, өндіріс орындарына экологиялық бақылауды күшейтіп, барлық ірі су айдындарын тұрақты мониторингке алу ұсынылды.