Munarmedia.kz. 05.07.2025 /Астана/-Шілденің басынан бастап кейбір азық-түлік тауарлары күрт қымбаттайды деген ақпарат ел арасында тағы да дүрбелең туғызды. Әлеуметтік желі мен ақпарат құралдары мұны «жаңа инфляциялық соққы» ретінде сипаттап жатыр. Ал үкімет бәрін салықпен байланыстырып, халыққа бұл еш әсер етпейді деп сендіруге тырысуда. Бірақ қазақстандықтар тағы да сенбей отыр. Не себеп?
Шілденің алғашқы күндерінен бастап ұнның 44,6%-ға, күнбағыс майының 61,2%-ға дейін қымбаттайтыны туралы ақпарат тарады. Бұл – Үкімет бекіткен азық-түлік тауарларына арналған жаңа «минималды бағалар» туралы құжаттан кейін белгілі болды. Алайда Сауда және интеграция министрлігі бұл бағалар сауда орындарына емес, салық мақсаттарына арналған деп ақталды. Министрлікке сенсек, кейбір импорттаушылар тауардың шын құнын әдейі төмен көрсетіп, бюджетке салық төлеуден жалтарып келген. Сондықтан бұл шара – көлеңкелі импортпен күрес.
Қазақстандықтар ресми мәлімдемелерге сенуден қалған. Себебі уәде мен шындық арасы жыл өткен сайын алшақтап келеді. Егер министрлер кабинетінде «бағаны бақылауға алу» жөнінде нақты тапсырма берілсе, бұл – халық үшін «тағы да үнемдеуге тура келеді» деген белгі іспетті.
Үкімет апта сайын жәрмеңкелер өткізіп, ірі дүкендермен меморандумдарға қол қойып, қымбатшылықпен күресіп жатқанын айтып келеді. Бірақ халық өзінің әмиянына қарап баға береді – азық-түлік себеті өзгермесе де, оған кететін шығын артып барады.
Үкімет инфляция баяулады дейді. Ұлттық банктің мәліметінше, инфляция өсімі аздаған пайызбен ғана артқан. Алайда бұл жалпылама есеп, өйткені есепке жүздеген тауар мен қызмет кіреді, ал олардың көбін халық ай сайын емес, анда-санда ғана тұтынады.
Ұлттық банк жүргізген сауалнама нәтижелері шынайы картинаны көрсетеді:
-
Халықтың 79,1%-ы 2025 жылдың мамырында азық-түлік бағасы айтарлықтай өсті деп санайды;
-
52%-ы соңғы 12 айда барлық тауарлардың бағасы бұрынғыдан да тез қымбаттағанын байқаған;
-
72%-ы алдағы уақытта да азық-түлік бағасы өсе береді деп күтуде.
Тағы бір алаңдатарлық көрсеткіш – қазақстандықтардың 65%-ында мүлде жинақ жоқ, ал жинақтағандардың 73%-ы сәуір айында бір тиын да артық қаражат жинай алмаған.
Экономистер бірнеше жылдан бері айтып келе жатқан мәселе – ресми мәліметтердің шынайылықпен сәйкессіздігі. Бұл үкіметтің шешім қабылдау кезінде қате мәліметке сүйенуіне алып келіп, салдары халықтың сенімсіздігімен аяқталады.
Мәселен, 2024 жылғы ауыл шаруашылығы өнімдерін түгендеу барысында 2 миллионнан астам «жоқ малға» субсидия берілгені анықталды. Яғни, қағаз жүзіндегі сан мен нақты жағдай 8–10 есеге дейін айырмашылық көрсеткен. Бұл – фиктивті есеп, логистиканың жоқтығы және бақылаудың болмауы.
2025 жылдың көктемінде ауыл шаруашылығы министрлігі жүргізген тексеріс стабфондтардағы азық-түлік қоры бойынша да сорақы фактілерді ашты:
-
Маңғыстау облысы: 2 532 тонна картоп деп көрсетілген, тек 25 тоннасы ғана расталған;
-
ШҚО: 1 662 тоннадан тек 35 тоннасы ғана бар екені белгілі болған;
-
Абай облысы: 2 272 тоннадан 183 тоннасы ғана нақты болған.
Экономист Баян Абдрахманованың пікірінше, бұл — жүйелі проблема:
«Көп жағдайда есеп пен шындық арасындағы айырмашылық 8–10 есеге дейін жетеді. Бұл – жалған есеп, фиктивті сатып алулар және бақылау жүйесінің толық күйреуі», – дейді сарапшы.
Маусым айының соңында премьер-министрдің орынбасары Серік Жұманғарин өткізген инфляцияға қатысты жиында вице-министр Айжан Бижанова былай деді:
«Апта ішіндегі әлеуметтік маңызы бар азық-түлік бағасының өсу индексі – 0,2%, ал жыл басынан бері – 7,5%. Картоп пен қырыққабат арзандауда. Бірақ сәбіз, пияз, тауық еті мен сиыр еті бағасы әлі өсіп жатыр».
Ол сонымен қатар жақсы өнімнің арқасында көкөніс импорты азайғанын айтып, жәрмеңкелер мен өндірушілермен меморандумдар бағаны ұстап тұруға көмектеседі деп сендірді.
Бірақ Бюро ұлттық статистикасы келтірген мәліметтер тіпті ресми деңгейде де бағаның айтарлықтай өскенін көрсетеді (мамыр 2024 / мамыр 2025):
-
Бидай ұнынан жасалған нан – 383 / 426 ₸
-
Ұн (бірінші сорт) – 399 / 412 ₸
-
Тұз – 66 / 80 ₸
-
Жұмыртқа (10 дана) – 505 / 517 ₸
-
Сүт (2,5%, литр) – 397 / 417 ₸
-
Қаймақ – 1 970 / 2 103 ₸
-
Ірімшік – 5 055 / 5 538 ₸
-
Сары май – 4 095 / 4 560 ₸
-
Сиыр еті (сүйекті) – 2 676 / 3 095 ₸
-
Қой еті – 2 816 / 3 189 ₸
-
Картоп – 167 / 276 ₸
-
Пияз – 116 / 204 ₸
-
Сәбіз – 195 / 219 ₸
-
Қияр – 661 / 647 ₸ (аздап арзандаған)
-
Қызанақ – 912 / 988 ₸
Халық базар мен дүкен бағасына қарап отырғанда, ресми статистикаға сену барған сайын қиындап барады.
Үкімет өкілдері «бұл үрейге негіз жоқ» десе де, кедейлік шегіне жақындап қалған тұрғындар саны артып келеді. Премьердің орынбасары Жұманғарин үкіметтің әлеуметтік бюджеті мықты екенін айтып, аз қамтылған азаматтар көмексіз қалмайды деп сендірді. Бірақ бүгінде сол категорияға кірмегендер ертең соның қатарына кіруі мүмкін екенін ешкім ескермейді.
Қысқасы, мемлекеттік шешімдер мен нақты өмір арасындағы алшақтық – басты сенім дағдарысының көзі. Ал статистикалық «жақсы жаңалықтар» халықтың тоңазытқышындағы жағдайды жақсарта алмайды.